Πανταβού, Αλεξάνδρα. Παρουσίαση του άρθρου ‘The Murderous Dutch Fiddler’ της κριτικής εγκληματολόγου Nicole Rafter, δημοσιευμένου το 2005

Πανταβού, Αλεξάνδρα. Παρουσιαση του ‘The Murderous Dutch Fiddler’ της κριτικής εγκληματολόγου Nicole Rafter, δημοσιευμένου το 2005

 Παρά το γεγονός ότι η Φρενολογία αξιολογείται από την πλειονότητα των σύγχρονων εγκληματολογικών τάσεων ως ¨ψεύδο-επιστήμη¨, ο ρόλος ο οποίος διαδραμάτισε ως πρόγονος της Εγκληματολογίας καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικός για την ιστορία του κλάδου, όπως και για το σύγχρονο ποινικό σύστημα, το οποίο επηρεάστηκε άμεσα από αυτήν. Η Φρενολογία ήταν εκείνη η οποία ανέπτυξε τη πρώτη θεωρία κατανόησης της εγκληματικής συμπεριφοράς. Μάλιστα, δεν στάθηκε απλώς στη θεωρητική καταγραφή της αλλά, επηρεασμένη από την ανατομία του εγκεφάλου, υιοθέτησε ένα κοινωνικο-βιολογικό σύστημα μελέτης, το οποίο στόχευε στη κατανόηση κάθε ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Οι εγκληματολόγοι επιλέγουν είτε να αγνοήσουν την ύπαρξη της Φρενολόγιας είτε να την χαρακτηρίσουν ως πρόδρομο άλλων επιστημών, παραμερίζοντας την εγκληματολογική της υπόσταση, είτε όπως έπραξε στο άρθρο της η Nicole Rafter, να ‘συμβιβαστούν’ και να της αναγνωρίσουν τη συμβολή της στην εγκληματολογία.

Μερικοί πρόδρομοι της Φρενολογίας για τους οποίους αξίζει να γίνει αναφορά είναι η Φυσιογνωμική, η οποία, σε πρώιμο στάδιο παρατηρούσε αλληλουχία μεταξύ της εξωτερικής εμφάνισης του ανθρώπου και της συμπεριφοράς του, και η Ηθική Παραφροσύνη, η οποία υποδείκνυε μερική παραφροσύνη σε περιπτώσεις όπου τα αίτια της δράσης του εγκληματία δεν ήταν λογικά (ή δεν φαίνονταν σαν τέτοια).

Η Φρενολογία αναδείχθηκε εν τω μέσω του Διαφωτισμού λόγω της τάσης που επικράτησε για αντικατάσταση των μεταφυσικών και θεολογικών φαινόμενων από επιστημονικές και λογικές επεξηγήσεις. Συγκεκριμένα, στα τέλη του 1800 στη Βιέννη, ο Franz Joseph Gall σχημάτισε τη θεωρία του σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά και τη συσχέτισή της με τη λειτουργία των οργάνων του εγκεφάλου. Η θεωρία του έτυχε μεγάλης αποδοχής κατά τις επόμενες δεκαετίες. Δείγμα της μεγάλης αυτής επιτυχίας υπήρξε ο μεγάλος αριθμός έκδοσης αντιτύπων του βιβλίου του, που ανήλθε στις 150 εκδόσεις μέχρι το 1850. Μάλιστα, υπήρξε έκδοση του βιβλίου σε μέγεθος τσέπης, με το οποίο, μπορούσε κανείς, στην περίπτωση μίας νέας γνωριμίας, να ανατρέξει σε αυτό σε ανύποπτο χρόνο ώστε να εξαγάγει συμπεράσματα για τη προσωπικότητα του άλλου από τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του.

Η μετέπειτα συμβολή του Spurzheim, στην θεωρία της Φρενολογίας υπήρξε ιδιαίτερα οπτιμιστική, καθώς έδινε τη δυνατότητα της αυτοβοήθειας και της θεραπείας στους λιγότερο παραγωγικούς και προσαρμοστικούς.

Με την επικράτηση της αστικής τάξης και την επιτακτική ανάγκη της για έλεγχο και άσκηση της εξουσίας, δεν άργησε η Φρενολογία να συνδεθεί με τη κληρονομικότητα.

Εξαιτίας της επιμονής του Gall στη θεωρία ότι ακόμη και η ιδιότητα του ανθρώπου να σκοτώνει οφείλεται στη λειτουργία ενός οργάνου στον εγκέφαλο, και επ` ουδενί στην ελεύθερη θέληση του, ο Sampson, πήρε τη ακραία θέση να υποστηρίξει, ότι όλοι οι εγκληματίες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ασθενείς και θα πρέπει να σταλούν σε εγκλειστούν σε ηθικά νοσοκομεία. Μάλιστα, με την προτροπή του, όντως στη συνέχεια πολλοί κατάδικοι δεν οδηγήθηκαν στη θανατική ποινή αλλά σε ιδρύματα.

Παλαιότερα η πιο συνηθισμένη καταδίκη για σημαντικά αδικήματα ήταν εκείνη της θανατικής ποινής. Αργότερα όμως με τη κατανόηση του γεγονότος ότι η τιμωρία δεν μειώνει το έγκλημα αλλά, αντίθετα, το αυξάνει, καθώς και οτι βασικός στόχος του συστήματος θα έπρεπε να είναι η αλλαγή και η μετάνοια των κρατουμένων, τα ποσοστά της έσχατης καταδίκης περιορίστηκαν αισθητά. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του φρενολόγου George Combe, ο οποίος επίσης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό το ποινικό σύστημα, το οποίο λίγο-πολύ μετασχηματίστηκε σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.

Συνοψίζοντας, μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα πως, ακόμη και αφού έχασε την αληθοφάνειά της, ακόμη και αν δεν κατάφερε να εδραιωθεί και να πείσει ως επιστήμη, η Φρενολογία επηρέασε τον κλάδο της εγκληματολογίας και του ποινικού συστήματος σε μεγάλο βαθμό.