Ο κριτικός λόγος για το έγκλημα, την κοινωνική απόκλιση και τη διαχείρισή τους

Περιβαλλοντικό Έγκλημα-Δημόσια Υγεία

 

Δευτέρα, 13 Οκτωβρίου 2014

Αγγελική Καλλιμανώλη. Το ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› και η αφορμή για την περιβαλλοντική καταστροφή του μέλλοντος.

  Το ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› και η αφορμή για την περιβαλλοντική   καταστροφή του μέλλοντος.
  Λίγο πριν τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ενεπλάκησαν σε ένα ανελέητο κυνηγητό εξεύρεσης του ‹‹μυστικού›› κατασκευής ατομικών βομβών. Με την κωδική ονομασία ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› (επίσημα Manhattan District, και ανεπίσημα Manhattan Project) φέρεται στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία και ιδιαίτερα στη στρατιωτική, το άκρως απόρρητο αγγλο-αμερικανικό πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων. Υπό την στρατιωτική επίβλεψη του στρατηγού Leslie Groves και την επιστημονική καθοδήγηση του J. Robert Oppenheimer κατασκευάστηκαν στο Los Alamos του Mexico, στο Hanford της Washington και στο Oak Ridge του Tennessee, οι τρεις πρώτες εγκαταστάσεις που επρόκειτο να στεγάσουν το μεγαλεπήβολο ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν››. 
  Στοιχειώδες χαρακτηριστικό της επιχείρησης αποτελούσε η απόλυτη μυστικότητα ειδικά αν αναλογιστούμε ότι ούτε ο ίδιος ο Harry Truman δεν είχε γνώση αυτής όταν ανέλαβε την αμερικανική προεδρία το 1945.[1] Έως και το 1944 τα χρηματικά κονδύλια επιχορήγησης του προγράμματος προέρχονταν αποκλειστικά και μόνο από στρατιωτικούς φορείς, μακριά από το ‘’εξονυχιστικό’’ βλέμμα του Κογκρέσου. Η προφανής αιτία για το πέπλο μυστηρίου που είχε καλύψει την εν λόγω επιχείρηση ήταν, φυσικά, ο φόβος να αποκτήσει είσοδο στα μυστικά κατασκευής μιας πυρηνικής βόμβας κάποιος εχθρός, όπως η Γερμανία ή η Ιαπωνία.[2] Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την περίοδο το Γ’ Ράιχ ήλεγχε μία από τις μεγαλύτερες πηγές ουρανίου στον κόσμο και πως ελάχιστα έτη νωρίτερα, το 1938, ο Γερμανός χημικός Otto Hahn και ο βοηθός του Fritz Strassman είχαν διασπάσει το άτομο (το σπέρμα της θεωρητικής ιδέας βέβαια ανήκει στον Ιταλό φυσικό Enrico Fermi το 1934, ο οποίος και κατασκεύασε τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα στο Σικάγο των ΗΠΑ το 1942).
  Η πραγματική, όμως, απειλή για την Αμερική παρέμενε η Ιαπωνία. Φυσικά η λύση βρέθηκε άμεσα: μία βόμβα ουρανίου χτυπά την Χιροσίμα την 6η Αυγούστου του 1945 ενώ ακολουθεί και δεύτερο χτύπημα με μία βόμβα πλουτωνίου να ισοπεδώνει το Ναγκασάκι τρεις ημέρες αργότερα. Η Αμερική πραγματοποίησε μία ‹‹υπέρλαμπρη›› επίδειξη δύναμης και ικανοτήτων, αφήνοντας εκατοντάδες νεκρούς στο πέρασμά της και την Ιαπωνία ‹‹παραδομένη›‹ στα χέρια της πρώτης.
  Με τη λήξη του πολέμου, το πρόγραμμα πέρασε από στρατιωτικό σε πολιτικό έλεγχο το 1947 με την δημιουργία της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ (AEC), με επικεφαλής τον Oppenheimer, ο οποίος πάλεψε με θέρμη προκειμένου η εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας να γίνεται με σύνεση και για ειρηνικούς σκοπούς προς όφελος των πολιτών. Παρ’ όλα αυτά, επικράτησε η ιδεολογία του Fermi συστήνοντας ‹‹προτεραιότητα στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων››.[3] Αυτό που ποτέ, όμως, δεν απαιτήθηκε από την AEC ήταν η παρακολούθηση της περιβαλλοντικής βλάβης που προερχόταν από τα χρησιμοποιούμενα ραδιενεργά υλικά και τα απόβλητα αυτών. Τραγική παράλειψη, επιπροσθέτως, αποτέλεσε το γεγονός πως δεν δημιουργήθηκε μια πολιτική ελέγχου και δεν δόθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση τυχόν δυσμενών περιβαλλοντικών ατυχημάτων που ενδέχεται να συμβούν κατά τη διαδικασία παραγωγής πυρηνικών όπλων.[4]
  Κάθε πυρηνικό εργοστάσιο παράγει τόνους επικίνδυνων αποβλήτων. Ενδεικτικά, η μονάδα του Hanford, η οποία διαθέτει πλούσιο ιστορικό στην αμέλεια περιβαλλοντικής προστασίας,[5] παρήγαγε 200 δισ. γαλόνια ραδιενεργών αποβλήτων από το 1942 έως το 1980[6], τα οποία απορρίπτονταν απευθείας στο έδαφος μιας και επικρατούσε η θεωρία ότι το έδαφος απορροφά κάθε ραδιενεργό στοιχείο και όλα τα εν δυνάμει επικίνδυνα χημικά εξαφανίζονται.[7] Στην πραγματικότητα, βέβαια, αυτός ο τρόπος διάθεσης των απορριμμάτων αποτελεί την ‹‹βέλτιστη›› μορφή ρύπανσης των λεκανών απορροής υπόγειων υδάτων.[8] Τραγικό παράδειγμα αποτέλεσαν οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου στην περιοχή Savannah River, όπου και χάρισαν απλόχερα άφθονο τρίτιο[9] (γνωστό ως υπερβαρύ υδρογόνο), στρόντιο[10] και ποικίλα νιτρικά άλατα (όπως νιτρικό νάτριο) στα νερά της υπόγειας ροής. H οργάνωση Mobilization for Survival (1989) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι συνολικά μολύνθηκαν με ραδιενεργό τρίτιο και ιώδιο καθώς και άλλα τοξικά χημικά σχεδόν 100 τετραγωνικά μίλια υπόγειων υδάτων, και πως ακόμα και σήμερα κάποια από αυτά εξακολουθούν να διαρρέουν στο υπέδαφος.
  Η αμερικανική κυβέρνηση χρειάζεται εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να προβεί σε πλήρη εκκαθάριση όλων των πυρηνικών εργοστασίων από την εποχή του προγράμματος Μανχάταν και μετέπειτα. Παραμένει άγνωστο εάν ποτέ θα τα καταφέρει. Η απουσία σχετικών νόμων έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1970 στάθηκε η αφορμή για πλήρη βιασμό του περιβάλλοντος και της φύσης. Η κανονικοποίηση της παρέκκλισης αποτέλεσε την τάση λειτουργίας και δράσης όλων των εμπλεκόμενων φορέων στο πεδίο παραγωγής πυρηνικών όπλων. Προσδίδοντας πρωταρχικό ρόλο στους παραγωγικούς στόχους, αμελήθηκε η ορθή διάθεση και αποθήκευση των πυρηνικών αποβλήτων, μετατρέποντας κάθε παράνομη πρακτική σε μια συνηθισμένη μέθοδο οργανωτικής λειτουργίας.

[1] Βλ. Powaski, 1987 και Williams & Cantelon, 1984.

[2] Βλ. Powaski, ό.π.
[3] ό.π., σελ. 111.

[4] Steele, 1989.

[5] U.S. Department of Energy, 1995.
[6] ό.π.
[7] U.S. General Accounting Office, 1986, σελ. 31.
[8] ό.π.
[9] Το τρίτιο ή υδρογόνο-3 (Τ ή ³H ) είναι ραδιενεργό ισότοπο του υδρογόνου με χρόνο ημιζωής 12 χρόνια και μπορεί να προκαλέσει καρκινογενέσεις, τερατογενέσεις και μεταλλάξεις. Η συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων του στο πόσιμο νερό έχει βρεθεί επιζήμια για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, ειδικά για τα ανθρώπινα βρέφη.
[10] Ειδικά για τα παιδιά η υπερβάλλουσα λήψη στροντίου μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για την υγεία, δεδομένου ότι ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στην ανάπτυξη των κοκκάλων.

 

 

 

Δευτέρα, 6 Οκτωβρίου 2014


Αγγελική Καλλιμανώλη. Οι Τρίτες Χώρες ‹‹καλωσορίζουν›› τα επικίνδυνα απόβλητα.

  Οι Τρίτες Χώρες ‹‹καλωσορίζουν›› τα επικίνδυνα απόβλητα
  Το 7ο Παγκόσμιο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Περιβαλλοντική Νομοθεσία και Πολιτική (UNEP - United Nations Environment Programme)[1], το οποίο έλαβε χώρα στο Nairobi της Κένυα τον Νοέμβριο του 2006, ανέδειξε τα απορρίμματα και την απόρριψη αυτών ως μείζονος σημασίας περιβαλλοντική θεματική. Ειδικότερα, οι εκπρόσωποι των 120 κυβερνήσεων που συμμετείχαν στη διάσκεψη, προβληματίστηκαν έντονα με τον ταχύ πολλαπλασιασμό των ‘‘ηλεκτρονικών αποβλήτων’’ (e-waste)[2] και με την εναπόθεση επικίνδυνων απορριμμάτων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου λόγω του ελλιπούς νομοθετικού πλαισίου αυτών. Αποκαλυπτικό παράδειγμα αποτελεί το περιβαλλοντικό σκάνδαλο που ξετυλίχθηκε στις ακτές της Σομαλίας με αφορμή το τσουνάμι του 2004, με αρκετές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αδειάζουν εκατοντάδες κοντέινερ γεμισμένα με τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα, τα οποία διασκορπίστηκαν σε ξηρά και αέρα. Σύμφωνα με τον Bridgland (2006), τα ΗΕ αναφέρουν ότι άγνωστος αριθμός ντόπιων απεβίωσαν από αναπνευστικά προβλήματα και πως τα θαλάσσια ρεύματα ‘‘παρέσυραν’’ μαζί τους και κρούσματα καρκίνου προς την Ευρώπη.
  Η ασφαλής και νόμιμη διαχείριση ενός τόνου τοξικών αποβλήτων κοστίζει σχεδόν 2.500 χιλιάδες δολάρια στην αμερικανική ήπειρο. Η εναπόθεσή του σε μια αναπτυσσόμενη χώρα, αντιθέτως, κοστίζει μόλις το 1/10, όπως αναφέρουν οι Rosoff et al. (1998). Λόγω του σχεδόν ανύπαρκτου νομοθετικού πλαισίου και της άσχημης οικονομικής κατάστασης, οι φτωχές χώρες (και φυσικά οι διεφθαρμένοι κρατικοί αξιωματούχοι) πολύ συχνά βρίσκουν οικονομικά ελκυστικό το να προσφέρουν τη γη τους ως εναποθετήριο των αμερικανικών αποβλήτων, κάτι που οι αμερικανικές πολιτείες έχουν εκμεταλλευθεί προς όφελός τους ουκ ολίγες φορές.
   Η ακτογραμμή της Αφρικανικής Ηπείρου αποτελεί τον αγαπημένο προορισμό των ευρωπαϊκών και αμερικανικών επικίνδυνων αποβλήτων. Οι χώρες αυτές, όμως, δεν διαθέτουν ούτε τον εξοπλισμό ούτε την τεχνογνωσία ούτε την οικονομική ευελιξία να διαχειριστούν έναν τόσο μεγάλο όγκο απορριμμάτων. Τα γεγονότα του 2006 στην Ακτή του Ελεφαντοστού κυλούν ακόμα στις μνήμες πολλών ώστε να μην ξεχνάμε τις τραγικές συνέπειες από τις παράνομες εξαγωγές αποβλήτων. Περίπου 528.000 λίτρα επικίνδυνων υγρών χημικών ξεφορτώθηκαν στο λιμάνι του Abidjan, της μεγαλύτερης πόλης της Ακτής Ελεφαντοστού, την 19η Αυγούστου από το δεξαμενόπλοιο «Probo Koala» (γνωστό και ως «δεξαμενόπλοιο της ντροπής»), με σημαία Παναμά, της ελληνικής ναυτιλιακής εταιρείας Prime Marine Corporation, που είχε ναυλωθεί στην ολλανδική εταιρεία Trafigura Beheer. Τα απόβλητα (μεταξύ τους και υδρόθειο[3]) «θάφτηκαν» σε περισσότερες από 12 τοποθεσίες στην εξαιρετικά πυκνοκατοικημένη περιοχή. Οι τοπικές αρχές, ανήμπορες να διαχειριστούν έναν ζωντανό εφιάλτη, ζήτησαν την βοήθεια της γαλλικής εταιρείας διαχείρισης αποβλήτων Tredi International, η οποία όχι μόνο αφαίρεσε και μετέφερε τα τοξικά απόβλητα στη Γαλλία για ασφαλή καταστροφή τους αλλά και χώμα, πέτρες και βράχους που είχαν επίσης μολυνθεί.[4] O τραγικός απολογισμός απαριθμούσε την τοξική μόλυνση εκατοντάδων ειδών της τροφικής αλυσίδας - φυτά, καρποί, ψάρια, γουρούνια - και την εμφάνιση ασθενειών σε χιλιάδες κατοίκους ενώ τα ΗΕ (2009) αναφέρουν ότι 17 άνθρωποι απεβίωσαν.
  Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ νόμιμου και παράνομου καθίσταται εξαιρετικά ασαφής όταν έχει να κάνει με τη διαχείριση αποβλήτων και, ειδικά, από τη σκοπιά οφέλους της ανθρώπινης υγείας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, μέσω μιας νέο-φιλελεύθερης κρατικής πολιτικής, προάγει τη διόγκωση της καταστροφικής για το περιβάλλον δραστηριότητας. Οι δομικές διαφορές των οικονομικών αναγκών και της κυβερνητικής νομοθεσίας μεταξύ του αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου, καθώς και η παντελής απουσία ενός διεθνούς θεσμού περιβαλλοντικής επιτήρησης, ενθαρρύνουν το δυτικό βιομηχανικό κεφάλαιο να στρέφεται σε παράνομες και επικίνδυνες δραστηριότητες με συχνά θύματα τις Τρίτες Χώρες οι οποίες ‘‘καλωσορίζουν’’ τέτοιες ενέργειες ως ‘‘επενδύσεις’’.[5]
Η Αγγελική Καλλιμανώλη σπουδάζει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Εγκληματολογίας ‹‹Η Σύγχρονη Εγκληματικότητα και η Αντιμετώπισή της›› στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
 

[1] Βλ. http://www.unep.org/, επίσκεψη 04/10/2014.
[2] Ηλεκτρονικά απόβλητα (Electronic waste, E-waste ή "Waste Electrical and Electronic Equipment") είναι ένας τύπος αποβλήτων που αποτελείται από κατεστραμμένες ηλεκτρικές ή ηλεκτρονικές συσκευές ή γενικότερα συσκευές που λόγω παλαιότητας ή άλλες αιτίες δεν τις θέλουμε ποια. Είναι ένα θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει γιατί πολλά εξαρτήματα αυτού του εξοπλισμού είναι τοξικά για το περιβάλλον και δεν είναι βιο-διασπάσιμα (biodegradable).
[3] Το υδρόθειο (H2S) είναι το πιο γνωστό και το πιο επικίνδυνο δύσοσμο αέριο, περισσότερο δηλητηριώδες ακόμα και από το υδροκυάνιο. Όταν εισπνευστεί σε μικρά ποσά, προκαλεί πονοκεφάλους, σε μεγαλύτερα ποσοστά όμως επιφέρει θάνατο. Σήμερα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για όσους εργάζονται σε πετρελαϊκές γεωτρήσεις, στους αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου και στα διυλιστήρια.
[4] Red Bolivia, 2006.
[5] Low and Gleeson, 1998, σελ. 121.

 

 

Δευτέρα, 29 Σεπτεμβρίου 2014


Ειρήνη Κωνσταντίνου. Η βιοπολιτική στον 21ο αιώνα κατά τον Nikolas Rose

  Η βιοπολιτική στον 21ο αιώνα κατά τον Nikolas Rose
Ο Nikolas Rose, στο βιβλίο του με τίτλο The Politics of Life itself: Biomedicine, Power and Subjectivity in the Twenty-First Century (2007, Oxford: Princeton University Press), διατυπώνει τη θέση του για τη μεταμόρφωση της βιοπολιτικής κατά τον 21ο αιώνα. Αυτή η μεταμόρφωση έχει κατά την άποψή του συμβεί μέσα από πέντε μονοπάτια, τα οποία καταγράφει ως μοριοποίηση (molecularization), βελτιστοποίηση (optimization), υποκειμενοποίηση (subjectification), σωματική εξειδίκευση (somatic expertise) και οικονομικά της ζωτικότητας (economies of vitality).
Εκκινώντας από την ανάλυση του Foucault στο βιβλίο του Η γέννηση της κλινικής (1973) για τους τρόπους με τους οποίους η αρρώστια και η ιατρική χωροθετήθηκαν στο εξατομικευμένο σώμα και ότι ακριβώς αυτό το σώμα παραμένει το επίκεντρο του κλινικού βλέμματος, ο Rose προχωρά προσθέτοντας κάποια επιπλέον επίπεδα ανάλυσης και επισημαίνοντας τις θεμελιώδεις μεταβολές που σημειώθηκαν στις τεχνολογικές μας δυνατότητες σε σύγκριση με την εποχή που ο Foucault διατύπωσε τις απόψεις του για τη βιοεξουσία. Ξετυλίγοντας τη σκέψη του Rose θα ακολουθήσουμε τα πέντε μονοπάτια ανάλυσης, όπως ο ίδιος τα περιγράφει στο βιβλίο του.
Μια σημαντική διαφοροποίηση που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στον χώρο της βιοϊατρικής είναι η θεώρηση και η απεικόνιση της ζωής, όχι πλέον στο μαζικό, δηλαδή σε επίπεδο οργάνων, ιστών, κλπ., αλλά στο μοριακό επίπεδο. Η θεαματική πρόοδος των τεχνολογιών απεικόνισης κατέστησε δυνατή αυτή τη θεώρηση της ζωής σε μοριακό επίπεδο: σήμερα οι ολοένα και πιο εκλεπτυσμένες συσκευές απεικόνισης του ανθρώπινου οργανισμού είναι σε θέση να αποκαλύψουν όλα τα μυστικά του, ακόμα και λειτουργικές λεπτομέρειες σε πραγματικό χρόνο. Κάποτε ήταν αδιανόητο να αφαιρεθεί κάποιο όργανο, ιστός ή κύτταρο, να μεταφερθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί εκτός του ανθρώπινου οργανισμού από τον οποίο προερχόταν. Σήμερα αυτό αποτελεί ρουτίνα: στις μεταμοσχεύσεις οργάνων, ιστών, αλλά και στις αναπαραγωγικές τεχνικές, όπως η τεχνητή γονιμοποίηση. Αυτή «η μοριοποίηση», όπως λέει o Rose, «παρέχει μια καινούργια κινητικότητα στα συστατικά της ζωής, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εισέλθουν σε νέες διαδρομές – οργανικές, διαπροσωπικές, γεωγραφικές και οικονομικές».
Η άλλη οδός μέσω της οποίας μετασχηματίζεται η βιοπολιτική στον 21ο αιώνα είναι η βελτιστοποίηση. «Οι σύγχρονες ιατρικές τεχνολογίες δεν επιζητούν απλώς να θεραπεύσουν ασθένειες από τη στιγμή που αυτές θα εκδηλωθούν, αλλά να ελέγξουν τις ζωτικές διαδικασίες του σώματος και του νου. Είναι, θεωρώ, τεχνολογίες βελτιστοποίησης», σημειώνει εύστοχα ο Rose. Και για να στηρίξει τη θέση του αναφέρεται σε πλείστα παραδείγματα από τη σύγχρονη βιοϊατρική και διακρίνει τις δυο - πιο ενδιαφέρουσες κατά την άποψή του -διαστάσεις της βελτιστοποίησης: την ευπάθεια (susceptibility) και την ενίσχυση (enhancement).
Βέβαια η έννοια της ευπάθειας δεν είναι παρά επέκταση δυο άλλων τρόπων σκέψης με μακρά ιστορία: της προδιάθεσης (predisposition) και του κινδύνου (risk). Αυτό που είναι καινούργιο σήμερα είναι οι δυνατότητες που παρέχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες της βιοϊατρικής, μέσω των οποίων όχι μόνο ανακαλύπτονται οι αόρατες παθολογίες, αλλά γίνεται παρέμβαση σε αυτές με σκοπό τη βελτιστοποίηση της ζωής ενός ατόμου, καθιστώντας μας έτσι όλους υποκείμενα της εξουσίας των ειδικών και δυνητικά «προ-ασθενείς».
Αλλά και η ενίσχυση δεν είναι μια καινούργια έννοια για την ανθρωπότητα. Πάντοτε οι άνθρωποι στη μακραίωνη ιστορία της ύπαρξής τους επιδίωκαν τη βελτίωση του σωματικού τους εαυτού και την αύξηση της υγείας, της γονιμότητας, της απόδοσης, της μακροζωίας τους, κοκ. Σήμερα όμως αυτές οι τεχνικές ενίσχυσης παρέχονται εύκολα και έχουν σύμφωνα με κάποιες επικριτικές φωνές ιδιαίτερα ακραίες προεκτάσεις: επέκταση της αναπαραγωγικής ικανότητας σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, επαναπροσδιορισμός του φύλου, επιμήκυνση των άκρων, κλπ. Τι θα συμβεί αν οι τεχνολογικές μας δυνατότητες επιτρέψουν την αναδιαμόρφωση των διαθέσεών μας, των συναισθημάτων μας και των επιθυμιών μας κατά βούληση με την κατανάλωση ενός χαπιού;
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα συντελέστηκε μια ακόμα σημαντική μεταβολή στο τοπίο της υγείας. Οι ευθύνες των κρατών επεκτάθηκαν από τη λήψη συλλογικών μέτρων για την εξασφάλιση της υγείας στην ενεργό ενθάρρυνση της υιοθέτησης υγιεινών συνηθειών και σε παρεμβάσεις στην ανατροφή των παιδιών. «Η υγεία έγινε μια από τις κύριες ηθικές αξίες» στις προηγμένες φιλελεύθερες κοινωνίας της Ευρώπης και της Β. Αμερικής, σημειώνει ο Rose. Στην αυγή του 21ου αιώνα έχουμε πάει ένα βήμα πιο πέρα σε αυτή τη διαδικασία της υποκειμενοποίησης. Το ίδιο το άτομο και η σωματική του ύπαρξη αποκτούν κεντρική θέση στη διαμόρφωση του μέλλοντός του. Υποστασιοποιείται η βιολογική ιδιότητα του πολίτη (biological citizenship) που κωδικοποιεί εκ νέου τα καθήκοντα, τα δικαιώματα και τις προσδοκίες των ανθρώπων σε σχέση με την ίδια τους τη ζωή. Η βιολογία δεν είναι αναπόδραστη μοίρα και η ζωή δεν είναι ένα αμετάβλητο σταθερό χάρισμα. Υπάρχει η γενετική ευθύνη (genetic responsibility): το πώς θα συμπεριφερόμαστε σωστά ως προς τους εαυτούς μας και με ευθύνη για το μέλλον μας.
Οι εξελίξεις αυτές στην αντίληψη και στη διακυβέρνηση των σωματικών μας εαυτών δημιούργησαν νέες επαγγελματικές ομάδες σωματικά εξειδικευμένων που ασκούν τις εξουσίες τους στη διαχείριση συγκεκριμένων πλευρών της σωματικής μας ύπαρξης αλλά και της πνευματικής μας «ευεξίας»: γενετιστές, ειδικοί στην αναπαραγωγική ιατρική και κάθε λογής νεότευκτες ιατρικές ειδικότητες, ψυχοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, διατροφολόγοι, διαιτολόγοι, σύμβουλοι οικογενειακού προγραμματισμού, σύμβουλοι του σεξ, σύμβουλοι ψυχικής υγείας, κοκ. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο να είναι η άνοδος της ειδικότητας της βιοηθικής, που έχει λάβει περίοπτη θέση στον πολιτικό και ρυθμιστικό μηχανισμό των προηγμένων φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ενδεχομένως αυτό να αποτελεί μια απάντηση στην κρίση νομιμοποίησης που υφίστανται οι γενετικές και άλλες βιοτεχνολογίες και στις επικριτικές φωνές που υψώνονται. Αλλά, όπως επισημαίνει ο Rose, «χρειάζεται αυτή η περίεργη πίστη στη βιοηθική να ανοιχτεί στην κριτική διερεύνηση». Και αναρωτιέται: «…τι καθορίζει τα ζητήματα που «καθίστανται» βιοηθικά; … Για ποιο λόγο θα πρέπει η συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης στην αναπαραγωγική τεχνολογία να είναι «βιοηθική» και το αυξανόμενο ποσοστό της γυναικείας υπογονιμότητας όχι; Γιατί θα πρέπει η «αξιοπρέπεια» ενός ατόμου στο τέλος της ζωής να αποτελεί βιοηθικό ζήτημα, αλλά όχι η μαζική «εγκατάλειψη στο θάνατο» εκατομμυρίων παιδιών κάτω των 5 ετών κάθε χρόνο από προλαμβανόμενα νοσήματα;».
Μια ακόμα σημαντική οδός μέσω της οποίας συντελείται η μεταμόρφωση της βιοπολιτικής σχετίζεται με τα βιοικονομικά και το βιοκεφάλαιο. Η μοριοποίηση της βιολογίας και της ιατρικής προϋποθέτουν τεράστιες επενδύσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Όλο και περισσότερο οι επενδύσεις αυτές προέρχονται από το ιδιωτικό επιχειρηματικό κεφάλαιο, το οποίο έχει στόχο την κερδοφορία. Ένας νέος οικονομικός χώρος διαγράφεται – η βιοικονομία – στον οποίο παλαιοί και νέοι παίκτες, όπως οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις και οι βιοτεχνολογικές εταιρείες, αντίστοιχα, διαμορφώνουν τις νέες οικονομικές σχέσεις που υποκείμενό τους είναι η ίδια η ζωή. Για κάποιους αυτή κεφαλαιοποίηση της ανθρώπινης ζωτικότητας είναι βαθιά προβληματική, αφού το σώμα χάνει τη νοηματοδότησή του, απογυμνώνεται από τις πολιτισμικές του σημασίες, υποβιβάζεται σε χρηστικό αντικείμενο. Το ζητούμενο κατά τον Rose είναι αν αυτή η κριτική ασκείται επειδή τα οφέλη κατευθύνονται στο ιδιωτικό κεφάλαιο παρά στα εμπλεκόμενα άτομα ή στην κοινότητα ως σύνολο, ή αν η αντίρρηση έγκειται στο ίδιο το γεγονός της εμπορευματοποίησης στοιχείων της ανθρώπινης ζωτικότητας. Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο κατά τον Rose, είναι ότι πλέον η κλασική διάκριση ανάμεσα στο τι είναι δεν είναι ανθρώπινο και άρα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο κτήσης, ανταλλαγής, εμπορίου και τι είναι ανθρώπινο και δεν νομιμοποιείται για τέτοια εμπορευματοποίηση, δεν είναι λειτουργική, αφού αυτή καθαυτή αποτελεί το διακύβευμα της πολιτικής στη σύγχρονη βιοοικονομία.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Nikolas Rose σπούδασε αρχικά βιολογία, κατόπιν στράφηκε στην ψυχολογία και στη συνέχεια στην κοινωνιολογία.
Σήμερα είναι Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο King’s College του Λονδίνου και επικεφαλής του Τμήματος Κοινωνικής Επιστήμης, Υγείας και Ιατρικής. Το Τμήμα αυτό ιδρύθηκε το 2012 και αποτελεί μια πρωτότυπη διατμηματική μονάδα με στόχο την έρευνα και ανάλυση των θεμάτων που άπτονται του μεταβαλλόμενου τοπίου της υγείας μέσα από τον φακό της κοινωνικής επιστήμης. Είναι επίσης συνδιευθυντής του Κέντρου Συνθετικής Βιολογίας και Καινοτομίας (CsynBI), το οποίο αποτελεί μια σημαντική συνεργασία ανάμεσα στo King’s και στο Imperial College του Λονδίνου.
Ο Nikolas Rose κατά το προηγούμενο διάστημα διετέλεσε Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics and Political Science και στο Goldsmiths. Κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν συνιδρυτής δυο ριζοσπαστικών περιοδικών, του Ideology and Consciousness και του Politics and Power. Σήμερα είναι μέλος του Editorial Board του περιοδικού Economy and Society και Joint Editor-in-Chief του περιοδικού BioSocieties. Είναι μέλος του Nuffield Council on Bioethics.
Τα τελευταία 30 χρόνια έχει εκδώσει πλήθος βιβλίων που έχουν μεταφραστεί σε 13 γλώσσες. Στα ερευνητικά και συγγραφικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ζητήματα που σχετίζονται με το σημαίνει να είναι άνθρωπος και τις επιπτώσεις που αυτό έχει για την κοινωνία και τη διακυβέρνηση, σήμερα και στο μέλλον.

Η Ειρήνη Κωνσταντίνου είναι φοιτήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.  

 

 

Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου 2014


 

Αγγελική Καλλιμανώλη. Το όραμα του Hitler και τα πειράματα σε ανθρώπους

  
  Το όραμα του Hitler και τα πειράματα σε ανθρώπους
  Σύμφωνα με το βιβλίο που ο Χίτλερ έγραψε στη φυλακή με τίτλο Mein Kampf (Ο Αγών μου), η ναζιστική ιδεολογία - έντονα επηρεασμένη από τον φασισμό που εγκαθίδρυσε ο Benito Amilcare Andrea Mussolini (1833-1945) στην Ιταλία - πρεσβεύει ότι οι Εβραίοι, οι Αθίγγανοι και οι ομοφυλόφιλοι δεν έχουν καμία απολύτως θέση στον κόσμο καθώς θεωρούνται υπάνθρωποι (Untermenschen). Ο Χίτλερ είχε ένα όραμα, την βελτίωση και υπεροχή της Άριας φυλής[1], της οποίας τα χαρακτηριστικά αποτελούσαν τα ξανθά μαλλιά, τα μπλε μάτια, η σωματική διάπλαση και ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης.[2] H λέξη «Άριος» προέρχεται από τη σανσκριτική arya (ευγενής). Οι εθνολόγοι δεν της αναγνωρίζουν καμιά επιστημονική αξία, αλλά οι ναζιστές πίστευαν ότι Άριος είναι ο βόρειος και μη εβραϊκής καταγωγής κάτοικος του Καυκάσου. Η Άρια φυλή εθεωρείτο η ανώτερη όλων των υπολοίπων στην Ευρώπη του παρελθόντος, με τα μέλη της να διαθέτουν στοιχεία θεανθρώπων.
  Ανατριχιαστικό παράδειγμα της υπεροπτικής ανωτερότητας των Γερμανών ναζιστών αποτέλεσε η εφαρμογή του Προγράμματος Ευθανασίας T-4 (Aktion T-4), το οποίο είχε απώτερο σκοπό τη διατήρηση της ‘‘γενετικής καθαρότητας’’ του γερμανικού πληθυσμού και την εξάλειψη των ‘‘ελαττωματικών’’ γονιδίων από την Άρια φυλή, προχωρώντας σε μαζικές εκτελέσεις (ή στειρώσεις) ανθρώπων με διανοητικές ή γενετικές ασθένειες, οι οποίοι,  σύμφωνα με το ναζιστικό καθεστώς είχαν “μια  ζωή που δεν αξίζει να ζει κανείς”.[3] Ο Χίτλερ πίστευε ότι η χώρα είχε γίνει αδύναμη, είχε διαφθαρεί από την έγχυση των εκφυλισμένων στοιχείων στο αίμα της, τα οποία έπρεπε να αφαιρεθούν γρήγορα.[4] Πίστευε ότι η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει και πάλι ισχυρή μόνο αν το κράτος επιβάλει τις αρχές της φυλετικής υγιεινής και ευγονικής στη γερμανική κοινωνία. Στα πλαίσια αυτά, έλαβε χώρα και η επιχείρηση Ράινχαρντ (Aktion Reinhard) που είχε ως στόχο την εξόντωση όλων των Εβραίων στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία, και έμεινε στις σελίδες της Ιστορίας απαριθμώντας τουλάχιστον 2 εκατομμύρια θύματα.[5]
Description: C:\Users\greg\Documents\my documents\Διπλή Ουτοπία\Αγγελική Καλλιμανώλη, Ναζί και εικόνες 23 Σεπτ 2014\BRASSE1-obit-articleLarge.jpg
  Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διεξήχθησαν εκατοντάδες πειράματα ευγονικής προς  χάριν του οράματος της ναζιστικής ιδεολογίας περί φυλετικής κάθαρσης και δημιουργίας μιας ‘‘ανώτερης φυλής’’. Πρωτεργάτης στο όραμα αυτό και πιστός συνεργάτης του Χίτλερ, ήταν ο Γερμανός γιατρός Josef Mengele (1911-1979), γνωστός και ως ο Άγγελος του Θανάτου (Todesengel von Auschwitz), ο οποίος τοποθετήθηκε το 1943 στο στρατόπεδο του Auschwitz[6] προκειμένου να διεξάγει τα φρικαλέα πειράματά του. Ο Mengele προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο να κατασκευάσει μια τελειοποιημένη Άρια φυλή - που τόσο πολύ επιθυμούσε ο Χίτλερ - μέσα από μια σειρά σαδιστικών βασανιστηρίων, μετατρέποντας το Auschwitz σε μια μηχανή βιομηχανοποιημένου θανάτου. Ειδικότερα, εκατοντάδες μικρά παιδιά εκτείθονταν σε ακτίνες Χ προκειμένου να ξανθίσουν τα μαλλιά τους ενώ σε χιλιάδες άλλα αφαιρούνταν τα μάτια τους στην προσπάθεια του Mengele να ανακαλύψει το γενετικό μυστικό των γαλανών ματιών ή εκχύνονταν μέσα στα μάτια τους ειδικά κολλύρια προκειμένου αυτά να αποκτήσουν γαλανό χρώμα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα παιδιά τυφλώνονταν αφού πρώτα υπέφεραν από φρικτούς πόνους. Τεχνητές εγκυμοσύνες, μεταμοσχεύσεις γεννητικών οργάνων, ενέσεις φαινόλης στην καρδιά, αφαίρεση ζωτικών οργάνων δίχως χρήση αναισθητικού, έκθεση σε αέρια, χορήγηση ποικίλων ενέσιμων ουσιών είναι μόνο μερικά από τα αναρίθμητα πειράματα που διεξήγαγαν οι Ναζί στους φυλακισμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
  ‘‘Αδυναμία’’ του Mengele υπήρξαν οι δίδυμοι, αφού θεωρούσε ότι δύο οργανισμοί με πανομοιότυπη κατασκευή αποτελούσαν το τέλειο είδος πειραματόζωου. Τα ιστορικά αρχεία και οι μαρτυρίες μάς κατακλύζουν από αναφορές σε απάνθρωπες τεχνικές: εξαναγκαστικές αιμομικτικές σεξουαλικές επαφές και εγκυμοσύνες, μεταγγίσεις αίματος από τον έναν αδερφό στον άλλον, αλλαγή φύλου, τοποθέτηση βακτηριδίων μέσα στον οργανισμό τους και απανωτές επεμβάσεις. Υπήρξαν, μάλιστα, περιπτώσεις που έραβε μεταξύ τους τα δύο δίδυμα αδέρφια προκειμένου να ‘‘δημιουργήσει’’ σιαμαία. Ο Mengele παρατηρούσε τις αντιδράσεις των διδύμων και κατέγραφε τα αποτελέσματα των πειραμάτων του τα οποία έστελνε στον μέντορά του Otmar Freiherr von Verschuer (1896-1969) του Kaiser Wilhem Institute του Βερολίνου, ενώ όταν πέθαινε το ένα συνέχιζε τις δοκιμές του στο άλλο. Δυστυχώς, οι σημειώσεις αυτές δεν υπάρχουν πια αφού ο Verschuer τις έκαψε, μόλις το Auschwitz απελευθερώθηκε από τους Σοβιετικούς την 25η Ιανουαρίου του 1947 με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Πάβελ Κουρότσκιν. Μένουν μονάχα οι μαρτυρίες των επιζήσαντων από τα πειράματα, καθώς και κάποιων γιατρών που εργάζονταν εκεί. 
  Εκτός όμως από τα παραπάνω, οι Ναζί γιατροί διεξήγαγαν πολυάριθμα πειράματα και σε άλλα ναζιστικά στρατόπεδα και έκαναν εμπειρικές παρατηρήσεις. ‹‹Πόσο καιρό χρειάζεται ένας άνθρωπος που δουλεύει σε σκοτεινές υπόγειες στοές για να τυφλωθεί; Σε πόσο διάστημα πεθαίνει ένας άνθρωπος που υποσιτίζεται, εργάζεται σκληρά, κοιμάται ελάχιστα και είναι στα τελευταία στάδια της φυματίωσης, αν μετά από ένα κρύο ντους τον αφήσεις γυμνό και βρεγμένο πάνω στο τσιμέντο, στο προαύλιο του στρατοπέδου;››[7] Στο στρατόπεδο Dachau[8] γίνονταν πειράματα κρατουμένων σε παγωμένο νερό μέχρι να διαπιστωθεί η αντοχή του ανθρώπινου οργανισμού ή εξέθεταν τους κρατούμενους γυμνούς τη νύχτα στο χιόνι ή, επίσης, δοκιμάζονταν για πόσο χρόνο θα κατάφερναν να ζήσουν πίνοντας μόνο θαλασσινό νερό.
  Στις 20 Νοεμβρίου του 1945 ξεκίνησε η περιβόητη δίκη της Νυρεμβέργης κατά 24 μελών του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (NSDAP), συγκροτούμενη από το ομώνυμο Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο με αρχιδικαστή τον Βρετανό Sir Geoffrey Lawrence. Οι κατηγορίες που απαγγέλθηκαν αφορούσαν συνωμοσία, εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η δίκη έληξε την 1η Οκτωβρίου του 1946 με 19 από τους 24 κατηγορούμενους να θεωρούνται ένοχοι[9] και οι περισσότεροι από αυτούς να καταδικάζονται σε θάνατο.  Η Κυβέρνηση του Γ’ Ράιχ και το Γενικό Επιτελείο αυτού, το κόμμα NSDAP, η SS (Υπηρεσία Προστασίας του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος), η SD (Υπηρεσία Ασφαλείας), η Γκεστάπο, τα SA (Γερμανικά Τάγματα Εφόδου) και η Ανώτατη Διοίκηση της Wehrmacht (O.K.W.) θεωρήθηκαν, επίσης, από το δικαστήριο ως εγκληματικές οργανώσεις - αν και τότε είχαν διαλυθεί.
  Το ποιος θα αποζημιώσει ψυχικά τους επιζήσαντες  όλης αυτής της θηριωδίας, καθώς και τους συγγενείς των αποθανόντων, είναι ένα άλλο κεφάλαιο για το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόμα ικανοποιητική απάντηση. Είναι βέβαιο, πάντως, πως καμιά χρηματική αποζημίωση δεν αναπληρώνει το αίμα και τον πόνο που αποτυπώθηκε στις σελίδες της ιστορίας. Το ερώτημα που παραμένει είναι: ‘‘Ήρθε η Νέμεσις; ‘Η μήπως όχι ακόμα;’’

[1] Ως απόγονοι των αρίων θεωρούνται, σύμφωνα με την Αριοσοφία, τα ευρωπαϊκά φύλα και μεταξύ αυτών κυρίως οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι Γερμανοί. Η διδασκαλία της Αριοσοφίας αναπτύχθηκε από τον ο Γκουίντο φον Λιστ (1848-1919), ο οποίος ερμήνευε τον κόσμο ως μια διαρκή σύγκρουση ανάμεσα στην κυρίαρχη φυλή των Αρίων και στις κατώτερες φυλές των μη Αρίων: Σλάβων, Λατίνων και Εβραίων.

[2] Goodrich – Clarke Nicholas, Οι αποκρυφιστικές ρίζες του ναζισμού, Μαντάς Κ. (μτφ.), εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα, 2006.

[3] Henry Friedlander: The Origins of Nazi Genocide. From Euthanasia to the Final Solution. University of North Carolina Press, Chapel Hill & London, 1995.
[4] Evans Richard, The Third Reich in Power, Penguin Press, 2005, σελ. 429.
[5] Henry Friedlander, ό.π., 1995.
[6] Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς (Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau) ήταν ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας. Τα ερείπια του στρατοπέδου βρίσκονται περίπου 60 χλμ. δυτικά της Κρακοβίας, κοντά στην κωμόπολη Όσβιετσιμ.  Η συνολική του έκταση ανερχόταν στα 40 km². Το Άουσβιτς αποτελούνταν από τρία κύρια και 39 δευτερεύοντα στρατόπεδα. Τα τρία κύρια στρατόπεδα ήταν: Άουσβιτς Ι (το αρχικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και το διοικητικό κέντρο ολόκληρου του συγκροτήματος), Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου (στρατόπεδο εξόντωσης), Άουσβιτς ΙΙΙ Μόνοβιτς (στρατόπεδο εργασίας). Το Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου είναι το στρατόπεδο εξόντωσης, το οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν με το όνομα "Άουσβιτς". Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κρατήθηκαν φυλακισμένοι εκεί υπό άθλιες συνθήκες και εκατομμύρια άλλοι δολοφονήθηκαν. Από το 1979 ανήκει στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Y. Gutman & M. Berenbaum, Anatomy of the Auschwitz Death Camp, Indiana University Press, 1994 και http://en.auschwitz.org/m/, επίσκεψη 22/09/2014.
[7] Ρηγάτος Γερ., «Πειραματισμοί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο βιασμός της Ιατρικής απ' το φασισμό», Τετράδια Ψυχιατρικής, τεύχος 47, ΨΝΑ, 1994.
[8] Ήταν το πρώτο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που δημιούργησαν οι Ναζί, το οποίο αρχικά χρησίμευσε για πολιτικούς κρατούμενους, αντίπαλους του ναζιστικού καθεστώτος. Το στρατόπεδο κατασκευάστηκε τον Μάρτιο του 1933 στην πόλη Dachau που βρίσκεται κοντά στο Μόναχο. Αποτελούνταν από 32 κτίρια για κρατούμενους, ένα από τα οποία ήταν δεσμευμένο για "ιατρικά πειράματα". Το στρατόπεδο Dachau αποτέλεσε πρότυπο οργάνωσης και των υπολοίπων στρατοπέδων που δημιούργησε το Ναζιστικό καθεστώς.
[9] Να σημειωθεί ότι ο Mengele είχε εξαφανιστεί εκείνο το διάστημα και δεν δικάστηκε, αν και καταζητούνταν. Απεβίωσε την 7η Φεβρουαρίου του 1979 από πνιγμό κατά τη διάρκεια εγκεφαλικού επεισοδίου στη θάλασσα. Η ταφή του πραγματοποιήθηκε στο Embu das Artes της Βραζιλίας με το όνομα "Wolfgang Gerhard", του οποίου την ταυτότητα χρησιμοποιούσε από το 1971. Βλ.  Levy Alan, Nazi Hunter: The Wiesenthal File, Constable & Robinson London, 2006 (1993), σελ. 294-295.

 

 

 

Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου 2014


 

Αγγελική Καλλιμανώλη. Η ανθρώπινη εμμονή με την κρεατοφαγία



 
Η ανθρώπινη εμμονή με την κρεατοφαγία
Ο Πλούταρχος στους Περί σαρκοφαγίας λόγους του προβληματίζεται έντονα πώς  – ενώ ο άνθρωπος έχει στη διάθεσή του τόσο νόστιμη και μεγάλη ποικιλία από φρούτα, λαχανικά και καρπούς – προτιμά τη ματωμένη σάρκα ενός ζώου προκειμένου να τη φάει. Η ανθρώπινη φυσιολογία δεν είναι προικισμένη να τρέφεται με κρέας· δεν διαθέτει ούτε προτεταμένα χείλη ούτε κοφτερά δόντια ούτε μυτερά νύχια, όπως τα υπόλοιπα σαρκοφάγα ζώα. ‹‹Αν υποστηρίζεις ότι είσαι φτιαγμένος για τέτοιου είδους τροφή, πρώτα σκότωσε ο ίδιος αυτό που θέλεις να φας, από μόνος σου, χωρίς να χρησιμοποιήσεις κοπίδι, ρόπαλο ή πελέκι››, γράφει ο Πλούταρχος.
  ‹‹Αντίθετα, όπως οι λύκοι, οι αρκούδες και τα λιοντάρια σκοτώνουν μόνα τους τα ζώα που τρώνε, σκότωσε με δάγκωμα βόδι ή με το στόμα γουρούνι, ξέσκισε αρνί ή λαγό και πέσε πάνω του να το φας όσο είναι ακόμα ζωντανό, όπως εκείνα. Αν περιμένεις να βρεθεί νεκρό αυτό που τρως και η παρουσία ψυχής σε κάνει να ντρέπεσαι στο να φας τη σάρκα, γιατί τρως το άψυχο πηγαίνοντας ενάντια στη φύση; Ωστόσο, ούτε άψυχο και νεκρό το τρώνε όπως είναι, αλλά το βράζουν, το ψήνουν, το μεταβάλλουν με φωτιά και χημικές ουσίες, αλλοιώνοντας, μετατρέποντας και σβήνοντας με μύρια καρυκεύματα τη γεύση του αίματος, ώστε το γευστικό όργανο να εξαπατηθεί και να δεχτεί ό,τι του είναι ξένο…››[1] συμπληρώνει στοχαστικά ο Πλούταρχος.
  Σύμφωνα με στοιχεία της Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), τα οποία περιλαμβάνονται και στον «Άτλαντα του κρέατος»[2], το 2012 παρήχθησαν περισσότεροι από 300 εκατομμύρια τόνοι κρέατος, με το Λουξεμβούργο να πρωτοστατεί ως τον ‘‘καταβροχθιστή’’ κρέατος παγκοσμίως. Ο χοίρος και το μοσχάρι είναι σήμερα οι βασικές επιλογές κρέατος. Αν και οι δυτικές χώρες κρατούν τα σκήπτρα, η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση στις αναδυόμενες οικονομίες αναμένεται να οδηγήσει την παγκόσμια βιομηχανία κρέατος να αυξήσει την παραγωγή από 300 εκατοµµύρια τόνους σε  470 εκατοµµύρια τόνους (+55%) μέχρι το 2050, όπως αναφέρεται σε έκθεση του ιδρύματος  Heinrich-Böll στο Βερολίνο. Ήδη από το 1990 έως σήμερα, η κατά κεφαλήν κατανάλωση κρέατος στην Κίνα και την Ινδία έχει εμφανίσει αύξηση που ξεπερνά το 200% σωρευτικά.
  Η αγορά φαγητού από ένα κατάστημα ή εστιατόριο είναι το τελικό στάδιο μιας μακράς διαδικασίας, στην οποία όλα τα μέρη της - πλην του τελικού προϊόντος - έχουν συγκαλυφθεί τόσο καλά που δεν υπάρχει λόγος να συσχετίσουμε μία καθαρή πλαστική συσκευασία με ένα ζώο που ζούσε, ανέπνεε και υπέφερε. Χρησιμοποιώντας τον γενικότερα όρο «κρέας» (και όχι γουρούνι ή μοσχάρι), αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα του ότι τρώμε σάρκα. Ζούμε σε μια βαθιά άγνοια σχετικά με την προέλευση της τροφής που καταναλώνουμε, έχοντας στο μυαλό μας τη λέξη «αγρόκτημα» ως κάτι το ειδυλλιακό, ως ένα ευχάριστο μέρος. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν την αληθινή κατάσταση γύρω από τις σύγχρονες μεθόδους εκτροφής ζώων.
 Το πρώτο ζώο που απομακρύνθηκε από το παραδοσιακό αγρόκτημα ήταν η κότα, η οποία χρησιμοποιείται τόσο για τη σάρκα της όσο και για τα αυγά της. Το αρχικό στάδιο της παραγωγής περιλαμβάνει τη μεταφορά των νεογέννητων από τα εκκολαπτήρια προς τον κλειστό χώρο ενός πτηνοτροφείου, όπου εκεί θα παραμείνουν περιορισμένα μέχρι να οδηγηθούν στη σφαγή.  Τα κοτόπουλα κρεοπαραγωγής θανατώνονται όταν είναι 7 εβδομάδων.[3] Το καθένα από αυτά διαθέτει μόνο 450 τετραγωνικά εκατοστά χώρου (λιγότερα από την επιφάνεια μίας κόλλας χαρτιού Α4) και, μην έχοντας τη δυνατότητα φυσικής εκτόνωσης της ενέργειάς τους, οδηγούνται σε συμπλοκές και ραμφίζονται μεταξύ τους με συχνό αποτέλεσμα να αλληλοσκοτώνονται. Στη γλώσσα των πτηνοτρόφων μία αιτία θανάτου από ασφυξία είναι και το λεγόμενο «στοίβαγμα». Λόγω του ότι τα κοτόπουλα δεν είναι συνηθισμένα στο δυνατό θόρυβο ή σε άλλες παρενοχλήσεις, μπορεί να πανικοβληθούν ξαφνικά και να αρχίσουν να τρέχουν. Στην βιασύνη τους να σωθούν στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο, με αποτέλεσμα να πνίγονται μεταξύ τους. Υπάρχει, όμως, και μια μυστηριώδης αιτία θανάτου γνωστή ως «σύνδρομο οξέος θανάτου» (ΣΟΘ), όπου τα κοτόπουλα εμφανίζουν απώλεια ισορροπίας, βίαιο φτερούγισμα και δυνατές μυϊκές συσπάσεις μέχρις ότου ξεψυχήσουν αναποδογυρισμένα.[4] Τελικά, ο μόνος τρόπος που έχει μια κότα να δείξει ότι ζει σε ακατάλληλες συνθήκες, είναι να πεθάνει.
   Η βιομηχανία μοσχαρίσιου κρέατος αποτελεί μιαν ακόμα τραγική πτυχή της σύγχρονης εντατικής κτηνοτροφίας. Ο απώτερος στόχος αφορά την παραγωγή μιας τρυφερής και ωχρής σάρκας από την εκτροφή των λεγόμενων μοσχαριών γάλακτος. Επιθυμώντας, λοιπόν, οι παραγωγοί να μην κοκκινίζει και να μην σκληραίνει το κρέας του μοσχαριού, υιοθέτησαν την εξής τακτική: τα στέλνουν σε μονάδες εγκλεισμού[5]. Τα νεαρά μοσχάρια τρέφονται αποκλειστικά με ειδικά υγρά, τα οποία περιέχουν ένα μείγμα από άπαχη σκόνη γάλακτος με βιταμίνες, μέταλλα και φάρμακα που υποβοηθούν την ταχεία ανάπτυξη. Από την στιγμή που ένα μοσχάρι θα γεννηθεί, θα ζήσει υπό αυτές τις συνθήκες επί 16 εβδομάδες, όπου και έπειτα θα σταλθεί για σφαγή. Στην ηλικία αυτή το νεαρό μοσχάρι ζυγίζει περίπου 40 κιλά αλλά τα μοσχάρια παραγωγής φτάνουν τα 180 κιλά, λόγω των ειδικών φαρμάκων που τους χορηγούνται. Τα στενά ατομικά κελιά με το ξύλινο δικτυωτό δάπεδο αποτελούν σοβαρή πηγή δυσφορίας για τα μοσχάρια, τα οποία είναι ανίκανα να ξαπλώσουν οριζόντια με τα πόδια τους απλωμένα. Τα μοσχάρια ξαπλώνουν με αυτόν τον τρόπο όταν αυξάνεται η θερμοκρασία του σώματός τους, λόγω της απότομης ανάπτυξής τους από τα διατροφικά πρόσθετα, όπου και χάνουν το τρίχωμά τους στην ηλικία των 10 εβδομάδων. Κατά το διάστημα αυτό εκδηλώνουν μια επιθυμία να αυτοκαθαρίζονται αλλά αδυνατούν  να φτάσουν ένα μεγάλο μέρος του σώματός τους.

  Η υιοθέτηση μιας χορτοφαγικής διατροφής αποτελεί, πιθανότατα, την βέλτιστη μορφή μποϊκοτάζ ενάντια στον σφαγιασμό εκατομμυρίων ζώων. Αν διαμαρτύρεσαι για τις ταυρομαχίες στην Ισπανία ή την κατανάλωση σκύλων στη Νότια Κορέα, ενώ συνεχίζεις να τρέφεσαι με μοσχαρίσια φιλέτα από μοσχάρια που στερήθηκαν τις μητέρες τους και την ελευθερία κινήσεών τους, είναι σαν να καταγγέλλεις το ρατσισμό ενάντια των Αλβανών ενώ ζητάς από τους γείτονές σου να μην νοικιάζουν σπίτια σε Αλβανούς υπηκόους.
  Τελικά, είναι ζήτημα του καθενός και της καθεμιάς από εμάς να κάνει τις πεποιθήσεις του πράξεις…

H Αγγελική Καλλιμανώλη φοιτά στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Εγκληματολογίας
στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.



[1] Περί σαρκοφαγίας, 995A-D.
[2] Πρόκειται για μια στατιστική έρευνα που εκδίδεται από το ίδρυμα Heinrich-Böll, τον γερμανικό Σύνδεσμο Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Φύσης (BUND) και την μηνιαία εφημερίδα Le Monde diplomatique.
[3] Η φυσιολογική διάρκεια ζωής τους είναι 7 χρόνια.
[4] Newberry R., Hunt J. & Gardiner E., “Light Intensity Effects on Performance, Activity, Leg Disorders and Sudden Death Syndrome of Roaster Chickens”, Poultry Science, Vol. 66, 1987, σσ. 1446-1450.
[5] Οι μονάδες εγκλεισμού είναι ειδικά τροποποιημένοι αχυρώνες με σειρές από ξύλινα ατομικά κελιά, τα οποία έχουν 0.5 μέτρα πλάτος και 1.37 μέτρα μήκος το καθένα, με ξύλινο δικτυωτό δάπεδο. Στο δάπεδο δεν υπάρχει άχυρο, προκειμένου να μην το φάνε τα μοσχάρια και χάσουν το ωχρό χρώμα της σάρκας τους.

 

 Παρασκευή, 19 Σεπτεμβρίου 2014


  

Αγγελική Καλλιμανώλη. Γενετικά τροποποιημένα προϊόντα: Φίλο ή εχθροί;

 
Γενετικά Τροποποιημένα Προϊόντα: Φίλοι ή Εχθροί;
  Σύμφωνα με τος νόμους της χημείας, γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί είναι ζωντανοί οργανισμοί οι οποίοι δημιουργήθηκαν τεχνητά με τη προσθήκη ή αφαίρεση γονιδίων που προέρχονται από οργανισμούς διαφορετικών ειδών. Οι μέθοδοι της γενετικής μηχανικής επιτρέπουν σήμερα την τροποποίηση του γενετικού κώδικα ο οποίος βρίσκεται στο DNA των κυττάρων. Οι τροποποιήσεις αυτές επιτυγχάνονται με τη μεταφορά γονιδίων και μπορούν να γίνουν τόσο σε φυτικούς όσο και σε ζωικούς οργανισμούς. Η επιστήμη πλέον είναι ικανή να ‘‘προσφέρει στην ανθρωπότητα’’ γενετικά τροποποιημένα εμβόλια, φάρμακα, τρόφιμα, συστατικά, τροφές ζώων κ.ά.
  ‘‘Πρωτεργάτης’’ στο πεδίο των μεταλλαγμένων στέκονται, για ακόμη μια φορά, οι ΗΠΑ όπου εκεί το 1983 έκαναν την εμφάνισή τους δενδρύλλια καπνού με ισχυρή ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά. Έκτοτε η επιστήμη της βιοτεχνολογίας σημείωσε τεράστια εξέλιξη με πληθώρα μεταλλαγμένων προϊόντων να πραγματοποιούν την είσοδό τους στο προσκήνιο. Φυτά ανθεκτικά στην ξηρασία, ολοένα και γευστικότερες ντομάτες, φρούτα με υψηλά επίπεδα βιταμινών, λαχανικά με μεγάλη αντοχή στα ζιζανιοκτόνα, παραγωγή πουλερικών με ανοσία σε θανατηφόρους ιούς, αποτελούν ελάχιστα από τα εκατοντάδες παραδείγματα γενετικά τροποποιημένων προϊόντων.
    Απορία του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου αποτελεί το γιατί να παράγονται τέτοιου είδους προϊόντα. Ποιος μπορεί, σε αυτό το σημείο, να μην επαναφέρει στη μνήμη του την περιβόητη  εναρκτήρια ομιλία του George W. Bush τον Μάϊο του 2003 στην Αμερικανική Ακαδημία Ακτοφυλακής, στην οποία επικαλείται ως κίνητρο ‘‘την εξάλειψη της πείνας στην Αφρική και την ώθηση της οικονομικής της ανάπτυξης’’;[1] Η Αμερική χρησιμοποιεί ένα ανθρωπιστικό  πρόβλημα προκειμένου να αυξήσει τα αποθέματα του πλούτου της με τις αναπτυσσόμενες χώρες να αποτελούν το ‘‘εναποθετήριο’’ των μεταλλαγμένων προϊόντων της, μιας και οι Ευρωπαίοι διατηρούν μια σχετικά σκεπτικιστική στάση ως προς τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα[2] ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι το 83% των Βρετανών πολιτών τάσσονται ενάντια σε αυτά[3].
  Το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς στα μεταλλαγμένα προϊόντα κατέχει η γνωστή αμερικανική εταιρεία παραγωγής καρπών με μεθόδους βιοτεχνολογίας Monsanto. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της, ο επιχειρηματικός κολοσσός ‘‘δεσμεύεται’’ να καταπολεμήσει την πείνα στις αγροτικές περιοχές της Αμερικής[4] ενώ πρεσβεύει ένα τριπλό ‘‘όραμα’’: περισσότερη παραγωγή, μεγαλύτερα αποθέματα, βελτίωση της ποιότητας ζωής [5]. Ίσως μέσα σε αυτές τις λιγοστές λέξεις ο αναγνώστης να ταυτίσει το επιχειρηματικό όραμα που επικαλείται η εταιρεία με τις προαναφερθείσες δηλώσεις του τέως Αμερικανικού Προέδρου Bush. Γιατί άραγε;;
  Η αντιπαράθεση σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα απέχει πολύ από το τέλος της, με το θέμα της αμφιλεγόμενης ασφάλειας κατανάλωσής τους να πρωτοστατεί στους διάφορους διαλόγους. Το βέβαιο είναι ότι κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει ενδεχόμενους κινδύνους από την κατανάλωση μεταλλαγμένων αφού είναι αδύνατον να προβλεφθούν οι μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία. Η επιλογή, τελικά, έγκειται στους ίδιους τους ανθρώπους καθώς εκείνοι είναι αυτοί που θα αποφασίσουν εάν θα καταναλώσουν ένα μεταλλαγμένο τρόφιμο, αρκεί μόνο να είναι σε θέση να γνωρίζουν την ολοκληρωμένη σύσταση του μέσω της ορθής σήμανσης των προϊόντων. Βέβαια, η υπάρχουσα νομοθεσία δεν βοηθά και πολύ σε αυτή την κατεύθυνση. Πράγματι, παραμένει ανεξήγητο το γεγονός ότι δεν είναι υποχρεωτική η επισήμανση προϊόντων (λ.χ. κρέας και γάλα) τα οποία προέρχονται από ζώα που τρέφονται με γενετικά τροποποιημένες ζωοτροφές ή που έχουν ακολουθήσει αγωγή με την χρήση γενετικά τροποποιημένων φαρμάκων. Θα δοθεί, άραγε, κάποτε η απάντηση πάνω σε αυτό; Προφανώς αναπάντητο θα μείνει και το γεγονός ότι σε τρόφιμα με γενετική τροποποίηση μικρότερη του 0.9% δεν είναι υποχρεωτική η αναγραφή ‘‘Το προϊόν αυτό περιέχει γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς’’.

 

 

 

  Παρασκευή, 19 Σεπτεμβρίου 2014


 

Αγγελική Καλλιμανώλη. Οι διαστάσεις των περιβαλλοντικών εγκλημάτων.


Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Εγκληματολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

 Οι διαστάσεις των περιβαλλοντικών εγκλημάτων
  Κάθε περιβαλλοντικό έγκλημα (green crime) δύναται να αναλυθεί τόσο ως νομικό όσο και ως κοινωνικό φαινόμενο. Από εγκληματολογική σκοπιά, εκείνοι που επιλέγουν την πρώτη προοπτική μιλούν με στενούς νομικούς όρους (βλ. Tappan, 1947) ενώ όσοι ακολουθούν την δεύτερη προσέγγιση επιτρέπουν την περαιτέρω διερεύνηση του φαινομένου, όπως η συσχέτισή του με τα εγκλήματα λευκού περιλαιμίου (βλ. Sutherland, 1949), τα οποία εμπεριέχουν έννοιες που δεν έχουν ‘‘γεννηθεί’’ από το εκάστοτε κράτος.
  Η ανάπτυξη της Περιβαλλοντικής Εγκληματολογίας (Green Criminology), εδώ και λίγες δεκαετίες, σηματοδότησε την προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της έννοιας του περιβαλλοντικού εγκλήματος μέσω ενός ‘‘διευρυμένου σχεδιαγράμματος’’ (βλ. Chunn et al. 2002, White 2003), ασκώντας σκληρή κριτική στην αδιαφορία των εθνών-κρατών περί μη ποινικοποίησης ή ορθής διαχείρισης των ζημιογόνων προς το περιβάλλον δραστηριοτήτων -ειδικά από τις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες παραγωγής-. Πλέον ζητήματα όπως η παράνομη αλιεία, η κακοποίηση των ζώων, η απόρριψη χημικών αποβλήτων στις αναπτυσσόμενες χώρες, η υποβάθμιση της ποιότητας του πόσιμου νερού και ο έλεγχος των υδάτινων αποθεμάτων από πολυεθνικές επιχειρήσεις μπαίνουν δυναμικά στο δημόσιο προσκήνιο απασχολώντας τους επιστημονικούς κύκλους. Άμεσο επακόλουθο ήταν να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι το ‘‘παγκόσμιο’’ (global) είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το ‘‘τοπικό’’ (local), κάτι που ο Crowley (1998) αποδίδει συχνά με τον όρο ‘‘glocalisation’’. Η κάθε μεμονωμένη πράξη ενός ανθρώπου ή ενός οργανισμού που προσβάλλει το περιβάλλον σημαίνει, δηλαδή, ότι έχει αντίκτυπο στο παγκόσμιο περιβαλλοντικό σύστημα.
Τι αποτελεί, όμως, στην ουσία ο όρος ‹‹περιβαλλοντικό έγκλημα››; Η μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού  συνηθίζει να αποδίδει αυτόν τον χαρακτηρισμό σε εγκλήματα που στοχοποιούν το ευρύτερο περιβάλλον. Οι Carrabine et. al (2004), στην προσπάθειά τους να κατηγοριοποιήσουν ευκρινέστερα τα είδη των περιβαλλοντικών εγκλημάτων, αρχικά τα διακρίνουν σε 2 βασικές κατηγορίες· τα πρωτεύοντα (primary)   και τα δευτερεύοντα (secondary).
Ως πρωτεύοντα περιβαλλοντικά εγκλήματα χαρακτηρίζουν:
·         Την ατμοσφαιρική ρύπανση
·         Την αποψίλωση των δασών
·         Την κακομεταχείριση των ζώων
·         Την μόλυνση των υδάτων
Ως δευτερεύοντα περιβαλλοντικά εγκλήματα ονομάζουν:
  • Την κρατική βία ενάντια σε ομάδες πίεσης ή περιβαλλοντικές οργανώσεις
  • Τη συσχέτιση μεταξύ απόρριψης επικίνδυνων αποβλήτων και οργανωμένου εγκλήματος
Ένα περιβαλλοντικό έγκλημα δύναται να μελετηθεί βάσει ποικίλων προσεγγίσεων. Ο White (2005), για παράδειγμα, προτείνει 4 βασικές προσεγγίσεις ανάλυσης, ήτοι: εστιακή (focal), γεωγραφική (geographical), τοπική (locational) και χρονική (temporal). H πρώτη εξετάζει το έγκλημα βάσει των θυμάτων του (Williams, 1996) ενώ η δεύτερη καταπιάνεται με τις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές που αυτό λαμβάνει χώρα. Για παράδειγμα, η επικίνδυνη άνοδος της θερμοκρασίας αφορά ολόκληρο τον πλανήτη ενώ οι πετρελαιοκηλίδες συγκεκριμένες περιοχές. Στο σημείο αυτό, οφείλουμε να διαχωρίσουμε μια γεωγραφική περιοχή από έναν ‹‹τόπο››, όρος ο οποίος αναφέρεται σε συγκεκριμένες τοποθεσίες του ‟φυσικού’’ (άγρια φύση, ποτάμια, ωκεανοί, λίμνες) και του ‟τεχνητού’’ (περιοχές ανθρώπινης δημιουργίας) περιβάλλοντος. Οι Crook και Palulski (1995) κατηγοριοποιούν 3 τύπους περιβαλλοντικών εγκλημάτων βάσει του τόπου, προσδίδοντάς τους χρωματικές αποχρώσεις, αναδεικνύοντας έτσι την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον: ‘‘καφέ’’ (brown)[1], ‘‘πράσινα’’ (green)[2], ‘‘λευκά’’ (white)[3]. Tέλος, η εξέταση ενός περιβαλλοντικού εγκλήματος βάσει του χρονικού του προσδιορισμού αποτελεί χρήσιμο εργαλείο τόσο για την πρόληψη όσο και για την άμεση αντιμετώπιση της βλάβης[4]. Ο ρυθμός συγκέντρωσης σημαντικών ποσοτήτων διοξινών στο θαλάσσιο πληθυσμό (λ.χ. ψάρια) μέσα στο χρόνο, μας προειδοποιεί ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση σύντομα, προκειμένου να περιοριστούν οι πράξεις που συντελούν προς αυτήν την κατάσταση.
  Προς αποφυγή χρονοτριβών και μακροσκελών παραγράφων, η ουσία αποτελεί ότι η αξιολόγηση της βλάβης που προκαλείται στο περιβάλλον - είτε από νόμιμες είτε από παράνομες δραστηριότητες - δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μονάχα από ανάλυση στατιστικών δεδομένων μέσα από αστυνομικά ή δικαστικά αρχεία. Η ‘‘απειλή’’ του σκοτεινού αριθμού σε τέτοιου είδους εγκλήματα είναι πανταχού παρούσα και  με τους εγκληματολόγους να συναντούν συνεχώς ‘‘κλειστές πόρτες’’ μπροστά τους, είναι αδύνατον να αποκαλυφθεί η πραγματική απειλή.

[1] Αφορούν την μόλυνση από τον αστικό τρόπο ζωής: ατμοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση στις παραλίες, πετρελαιοκηλίδες, φυτοφάρμακα, μόλυνση των υδάτινων λεκανών απορροής, απόρριψη χημικών και άλλων επικίνδυνων αποβλήτων.
[2] Αφορούν τη βλάβη που προκαλείται σε περιοχές της άγριας φύσης: όξινη βροχή, καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος της άγριας ζωής, αποψίλωση των δασών και δίχως όριο υλοτόμηση, μείωση του όζοντος στην ατμόσφαιρα, μόλυνση των υδάτων και τοξική άλγη.
[3] Αφορούν την αρνητική επίδραση των νέων τεχνολογιών στο ευρύτερο ανθρώπινο και μη περιβάλλον:  γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, κλωνοποίηση ανθρώπινου ιστού, πειράματα στα ζώα, τοξικές ουσίες σε τρόφιμα.
[4] Ουσιαστικά, η μελέτη ενός περιβαλλοντικού εγκλήματος με ‘‘χρονικούς όρους’’ μας βοηθά να αναλύσουμε τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτού.

Πέμπτη, 4 Σεπτεμβρίου 2014


Αγγελική Καλλιμανώλη. Βιοπειρατεία (Βiopiracy): Ένα ταχέως αναπτυσσόμενο φαινόμενο


Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Εγκληματολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
  
      Βιοπειρατεία (Βiopiracy): Ένα ταχέως αναπτυσσόμενο φαινόμενο
  Το 1986 ο Loren Miller απέκτησε αμερικανικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την υποτιθέμενη ανακάλυψη μιας ποικιλίας αμπέλου του Αμαζονίου γνωστή και ως Ayahuasca. Η ύπαρξη αυτής της πατέντας αποκαλύφθηκε το 1994 από τους αντιπρόσωπους των αυτόχθονων της περιοχής εκείνης, στην οποία οι τελευταίοι  καλλιεργούσαν επί αιώνες την ποικιλία Ayahuasca για θεραπευτικούς και θρησκευτικούς σκοπούς.[1] Πώς, λοιπόν, ένας ‘‘ξένος’’ έρχεται και κατοχυρώνει δικαιώματα στο προϊόν το οποίο μία φυλή αναπτύσσει εδώ και χιλιάδες έτη;
  Oι πολυεθνικές εταιρείες, ως στενοί ‟συνεργάτες” του καταναλωτισμού, έχουν εξαπολύσει ένα ανελέητο κυνήγι του φυσικού πλούτου κατοχυρώνοντας υλικά και πνευματικά δικαιώματα ‟ιδιοκτησίας” σε τόπους, φυτά και ζώα τα οποία δεν τους ανήκουν. Από το 1400 και έπειτα, όπου και σηματοδοτήθηκε η εποχή του ιμπεριαλισμού, οι υπο - αναπτυσσόμενες και ανεκμετάλλευτες περιοχές του κόσμου ήταν έτοιμες προς αφαίμαξη του φυσικού τους πλούτου. Φυσικά και οι ιθαγενείς δεν είχαν καμία δικαιοδοσία και κανένα δικαίωμα ενώ συχνά εκδιώχνονταν από τον τόπο τους, προκειμένου τα καπιταλιστικά μέσα έρευνας και παραγωγής να δρουν ανενόχλητα.
  ‘‘Λαμπρό’’ παράδειγμα του παρελθόντος αποτελούν και οι παραβιάσεις των συνθηκών μεταξύ αμερικανικών κυβερνήσεων (κρατικών και ομοσπονδιακών) και Ινδιάνικων φυλών από πλευράς των πρώτων, προκειμένου να επωφεληθούν οι πολυεθνικές από την απόσπαση σπάνιων πόρων της γης που κατοικούσαν οι Ινδιάνοι.[2] Σύμφωνα με τον Rush, πέρα από τις ‟πολιτισμένες‟ εισβολές σε αυτόχθονες λαούς και περιοχές, oι σύγχρονες αποικιοκρατικές παρεμβάσεις υποδηλώνουν ότι - ακόμα και αν υπάρχουν επισυναπτόμενες συνθήκες ή κατοχυρωμένα δικαιώματα επί της γης - κυβερνήσεις και εταιρείες δρουν ελεύθερες εκμεταλλευόμενες τέτοιες περιοχές λ.χ. για την ξυλεία ή τα αποθέματα νερού τους.[3]  
Εάν τα παραπάνω δεν συνιστούν κρατικό-επιχειρηματικό έγκλημα, τότε τι άλλο μπορεί να συνιστούν; Ζούμε σε μια νεοαποικιακή κοινωνία όπου οι κρατικές και πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα και κανέναν προκειμένου να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους και να αντικρύζουν το χρηματικό τους απόθεμα να πολλαπλασιάζεται με ξέφρενους ρυθμούς.  Είναι φανερό, θα τολμούσαμε να πούμε, ότι εγκαινιάσθηκε πλέον μια εποχή βιο–ιμπεριαλισμού, όπου οι αυτόχθονες πληθυσμοί δεν διαθέτουν κανένα είδος ελέγχου στον τόπο τους και παραγκωνίζονται από τους φιλόδοξους επιχειρηματικούς γίγαντες, οι οποίοι απολαμβάνουν πλήρους νομιμοποίησης των πράξεων τους.

[1] South N., ‘‘The Corporate Colonisation of Nature: Bio-prospecting, Bio-piracy and the Development of Green Criminology’’, σε P. Beirne και N. South (επιμ.), Issues in Green Criminology, Willan Publishing, Devon, 2006, σ. 239.
[2] Robyn L., ‘‘Violations of Treaty Rights’’, σε R. J. Michalowski και R. C. Kramer (επιμ.), State-Corporate Crime: Wrongdoing at the Intersection of Business and Government, Rutgers University Press, New Brunswick, 2006, σσ. 195-197.
[3] Rush S., ‘’Aboriginal Resistance to the Abuse of Their National Resources: The Struggles for Trees and Water’’, σε S. Boyd, D. Chunn και R. Menzies (επιμ.), Toxic Criminology: Environment, Law and the State in Canada, Fernwood Publishing, Halifax, 2002.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Αναρτήσεις (Atom)