ΝΤΕΛΗΓΙΩΡΓΗ ΑΙΜΙΛΙΑ:ΕΥΓΟΝΙΚΗ ΜΙΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ Ή ΕΠΙΣΤΗΜΗ;

Με τη σημαντική πρόοδο της βιολογίας και της γενετικής μηχανικής τα τελευταία χρόνια, η ευγονική εμφανίζεται και πάλι στο επίκεντρο συζητήσεων και βιοηθικού προβληματισμού.Όσοι αποδέχονται τις αντιλήψεις της ευγονικής υποστηρίζουν τις επεμβάσεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα με σκοπό φυσικά  τη “βελτίωση” του ανθρώπου.

Η λέξη  ευγονική ακούγεται στους περισσότερους απο εμάς μια λέξη πραγματικά πρωτόφανής.Αναμφισβήτητα, όμως θα λέγαμε οτι το θέμα της ευγονικής είναι ιδιαίτερα σύνθετο και οφείλει να εξετάζεται διεπιστημονικά καθώς τα δεδομένα των επιστημών της βιολογίας,της ιατρικής,της ανθρωπολογίας είναι  ένα αναπόσπαστο κομμάτι για την μελέτη της ευγονικής.

Συγκεκριμένα,η ευγονική  δηλαδή η προσπάθεια να αποκτήσουν τα έμβια όντα ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά, υπήρξε από καταβολής του ανθρώπου. Χρησιμο­ποιήθηκε για την βελτίωση των φυτών και των ζώων  με σκοπό τη μέγιστη απόδοση. Στον άνθρωπο όμως η ευγονική, ευδοκίμησε για δυο κυρίους λόγους,οπώς χαρακτηριστικά αναφέρει ο Τ.Κουράκης:

Πρώτον εξαιτίας της επιστημονικής άγνοιας που υπήρχε μέχρι περίπου 50 ή 100 χρόνια για το πώς μεταβιβάζονται ορισμένα χαρακτηριστικά,καθώς ήταν πολλοί εκείνοι οι οποίοι θεωρούσαν ότι η κάθε είδους διαφορετικότητα  και απόκλιση από το μέσο όρο κληρονομείται όπως η ομοφυλοφιλία,η εγκληματικότητα, ο αλκοολισμός κ.α .

Δεύτερον η αντίληψη ότι δεν πρέπει η κοινωνία να επιβαρύνεται από τα αποκλίνοντα άτομα με το να τα συντηρεί και επιπλέον αυτά τα άτομα να συμμετέχουν στην αναπαραγωγή της ανθρωπότητας, η οποία με αυτό τον τρόπο να υφίσταται μείωση της βιολογικής της ποιότητας.Η θέση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία όχι μόνον δεν έχει καμία υποχρέωση να συντηρεί τα αποκλίνοντα άτομα αλλά οφείλει να τα εμποδίζει να συμμετέχουν στην διαδικασία της αναπαραγωγής.

Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η ιστορία της ευγονικής δεν  συνδέεται μόνο  με τις ναζιστικές θηριωδίες,αλλα και με την έννοια της βελτίωσης και την καθαρότητα της φυλής,υπήρξε και πριν και μετά από το ναζισμό.

Ο Galton ήταν εκείνος που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο ευγονική ως «την επιστήμη που μελετά τους κοινωνικά ελέγξιμους  παράγοντες που μπορούν να βελτιώσουν ή να μειώσουν τα φυλετικά προσόντα των μελλοντικών  γενεών τόσο σωματικά όσο και νοητικά».

O Francis Galton, ξάδελφος του Δαρβίνου, θεμελιώνει την επιστήμη της γενετικής κληρονομιάς, την ευγονική ,αντλώντας τα πρότυπά του από την εκτροφή των ζώων και την καλλιέργεια των φυτών.

Το πρώτο κύμα της ευγονικής, από την εμφάνισή της μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απλώνεται σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες και βρίσκει υποστηρικτές από ένα ευρύ φάσμα ιδεολογικών αντιλήψεων.Συγκεκριμένα ορισμένες χώρες της Ευρώπης ,η Γερμανία ,η Σουηδία και πέραν του Ατλαντικού οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ενστερνίζονται τις απόψεις αυτές με πρώτη φυσικά την ανάπτυξη της λεγόμενης θετικής ευγονικής,που ήταν οι γάμοι μεταξύ προικισμένων όπως χαρακτηριστικά αναφέρονταν για να περάσουμε αργότερα και στην αρνητική ευγονική η οποία υποστήριζε την αποτροπή γάμων γενετικά βεβαρημένων,νομοθέσιες που επιβάλλουν την στείρωση των γενετικά μειονεκτικών και των φορέων,ακόμα και την θανάτωση των προαναφερθέντων αυτών ατόμων φθάνοντας εως και τα κρεματόρια του Χίτλερ.

Έτσι όπως γίνεται αντιληπτό απο τα παραπάνω,η εν λόγω θεωρία  στηρίζεται στην πεποίθηση ότι ανάμεσα στους ανθρώπους υπάρχει βιολογική ανισότητα.Οι διαφορές τους είναι βιολογικές και όχι πολιτισμικές, γι’ αυτό επιδιώκεται πρωτίστως η εξάλειψη κάθε βιολογικής ατέλειας και στη συνέχεια η βελτίωση των φυσιολογικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου, με σκοπό τη βιολογική ανωτερότητά του.Με λίγα λόγια η ευγονική αποδίδει τα κοινωνικά προβλήματα και την κοινωνική ανισότητα σε βιολογικούς παράγοντες. Γι’ αυτό, σύμφωνα με την ευγονική, η βιολογική τελειοποίηση κάθε ανθρώπου θα οδηγήσει βαθμιαία στη δημιουργία της τέλειας κοινωνίας.

Τελικά όμως τι είναι η ευγονική?

Η ευγονική δεν περιορίζεται στη χρήση της γενετικής ως μέσο για τη βιολογική βελτίωση του είδους,αλλά είναι μια φιλοσοφική τάση, η οποία στηρίζεται σε ιδεολογίες, όπως είναι ο κοινωνικός δαρβινισμός και ο ωφελιμισμός, οι οποίες χρησίμευσαν ως φιλοσοφικό υπόβαθρο των θιασωτών της.

Συγκεκριμένα θα παραθέσω τα λόγια του Δαρβίνου τα οποία θα μας βοηθήσουν να βγάλουμε τα συμπερασματά μας σχετικά με την απαρχή της ευγονικής και εν κατα κλειδι την εξελιξή της.’’Όλα αυτά τα ζωντανά, λέει  ο Δαρβίνος , ποικίλουν , μεταμορφώνονται , τροποποιούνται ασταμάτητα κάτω απο την επιρροή του περιβάλλοντος και των συνθηκών του.

Απο την άλλη πλευρά,οι ακατέργαστοι πόροι της φύσης δεν είναι αρκετά σημαντικοί  για να αρκούν για όλα τα άτομα τα οποία γεννιούνται και ζητούν να επιβιώσουν.Δεν υπάρχει αρκετός χώρος ούτε αρκετή τροφή γι΄αυτο το αναρίθμητο πλήθος των νεοφερμένων. Υπάρχει λοιπόν μάχη για την ύπαρξη,διαμάχη για να ζήσεις και τα όντα τα οποία θριαμβεύουν δεν επιζούν παρα μόνο εις βάρος των άλλων.

Οι πιο δυνατοί,οι καλύτεροι,οι διάνοιες,οι πιο ικανοί,με μια λέξη,καταφέρνουν να νικήσουν τις δυσκολίες  και τους κινδύνους της ζωής ,ενώ οι πιο αδύναμοι,οι λιγότερο ικανοί,μη έχοντας λάβει τα ίδια όπλα ούτε τις ίδιες εγγυήσεις επιτυχίας,είναι αλύπητα θυσιασμένοι,μαραίνονται και εξαφανίζονται.

Αυτό το διπλό φαινόμενο του αποκλεισμού των αδύναμων ατόμων και της επιβίωσης των δυνατών ατόμων επιχειρείται υπέρ του φυσικού νόμου τον οποίο ο Δαρβίνος ονομάζει νόμο της διαλογής.

Οπως στο τέλος,οι ικανότητες των ατόμων τείνουν να διαδοθούν στους απογόνους τους και να αναπαραχθούν σ’εκείνους,φτάνει ότι,οι δυνατοί μένοντας μόνοι ,οι ικανότητες , οι οποίες  τους δίνουν αξία να κατακτήσουν την νίκη στον ζωντανό ανταγωνισμό ,διαιωνίζονται κληρονομικά και καταλήγουν στην φυλή,μέχρι που το παιχνίδι των ίδιων νόμων,να εμφανιστεί απότομα,κάτω απο την αυτοκρατορία των ευνοικών συνθηκών,μια φυλή ακόμα ανώτερη,η οποία καλύτερα οπλισμένη,πιο δυνατή,πιο ικανή,διαλέγει με την σειρά της τους αρχαίους προνομιούχους.

Αυτός είναι σύμφωνα με τον Δαρβίνο ο νόμος του σύμπαντος.Αυτή είναι η αρχή της εξέλιξης,η οποία,απο στάδιο σε στάδιο,ελευθέρωσε αργά τα ανώτερα ζώα αυτών των στοιχειωδών οργανισμών οι οποίοι βλαστάνουν στις χαμηλές περιοχές της ζωής.

Αυτό χάρη στην συνάντηση αυτών των τεσσάρων επιρροών,της μάχης για την ζωή,της αδιάλειπτης μεταβολής των αρχικών τύπων της κληρονομικής μετάδοσης αυτών των τροποποιήσεων στους απογόνους και τελικά της φυσική διαλογής,αυτό θα πεί την εκδίωξη των κατωτέρων όντων,την οποία ολοκληρώνει και συνεχίζει η παντοτινή πρόοδος της μόνιμης δημιουργίας.

Σε αντίθεση καταλαβαίνουμε εύκολα το μέρος απο το οποίο βγάζουμε τους πρωταθλητές της κοινωνικής ανισότητας.Η Θεωρία του Δαρβίνου όμως επεκετείνεται στον άνθρωπο?Ρυθμίζει την ανάπτυξη του ανθρώπου όντας κοινωνικό όν  όσο η ανάπτυξη του ανθρώπου όντας ζωντανό όν?

Ποια είναι η επίδραση της στην πρόοδο των ατόμων και των λαών?Αυτα είναι ερωτήματα που μας απασχολούν και επιτακτική η ανάγκη να απαντηθούν.

Απο την άλλη ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα λόγια του Χεγκελ,ο οποίος εκφραζει την άποψη οτι ‘’ο δαρβινισμός είναι μάλλον πιο σοσιαλιστικός.Αν θέλουμε να τον ορίσουμε ως μια πολιτική τάση,αυτή η τάση θα μπορούσε να ήταν η αριστοκρατική.Η θεωρία της επιλογής,δεν μας διδάσκει ,μεσα στην ανθρώπινη ζωή,όπως εκείνη στα φυτά και στα ζώα,παντού και πάντοτε,μια μικρή προνομιούχα μειοψηφία καταφέρνει μόνη να ζεί και να αναπτύσσεται.’’

Ωστόσο,πρέπει  να πούμε εξ’αρχής ότι η νέα ευγονική δεν σχετίζεται  αναγκαστικά με τη ναζιστική εμπειρία από την οποία πέρασαν βέβαια και πενήντα χρόνια και ακόμη δεν ταυτίζεται με τη βία και τη φυλετική καθαρότητα. Η νέα ευγονική θα μπορούσε να εκφραστεί η άποψη οτι  είναι ίσως πολύ πιο επικίνδυνη παρόλο που  δεν έχει μέσα της ούτε το στοιχείο της βίας,αλλά  ούτε και εκείνο του εξαναγκασμού.Οι φόβοι φαίνεται να κυριαρχούν.

Η ευγονική  συνεχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία της και στη σημερινή εποχή. Τα επιτεύγματα στον τομέα της μοριακής βιολογίας και της γενετικής που σημειώθηκαν από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα  σηματοδοτούν την έλευση μιας νέας ευγονικής.Η αποκωδικοποίηση του DNA σε συνδυασμό με τις προόδους της προγνωστικής ιατρικής και τη ραγδαία εξέλιξη της γενετικής μηχανικής φέρνουν την ευγονική μπροστά σε νέες προοπτικές.

Οι νέες γενετικές τεχνολογίες φέρνουν στη μνήμη εικόνες του παρελθόντος. Οι αναρίθμητες δυνατότητες των νέων τεχνολογιών οδηγούν τη σκέψη στην πιθανότητα μελλοντικής εμφάνισης μιας σειράς δυσάρεστων καταστάσεων.Η σωστή χρήση από την κατάχρηση των νέων επιτευγμάτων δεν απέχει πολύ. Στην εποχή του πολιτισμού του γονιδίου οι επιστήμες της ζωής εμπλέκονται πλέον σε ο,τιδήποτε αφορά την εξέλιξη του ανθρώπου και γίνονται αντικείμενο προσδοκιών και αναζητήσεων.

Εν κατα κλείδι, θα μπορούσαμε να εκφράσουμε την άποψη οτι  ο στόχος των ευγονικών πρακτικών δεν ήταν ιατρικός αλλά περισσότερο ιδεολογικός.Οι υπέρμαχοί τους ήθελαν να δικαιολογήσουν τις κοινωνικές εφαρμογές των θεωριών τους, με πρόφαση την κληρονομικότητα των χαρακτηριστικών που ήθελαν να προωθήσουν (θετική ευγονική) ή αυτών που ήθελαν να εξαλείψουν την(αρνητική ευγονική),όπως προαναφέραμε.

Με αυτόν τον τρόπο, δινόταν προνομιακή θέση στο «έμφυτο» έναντι του «επίκτητου», σκοπεύοντας  στην  ενδυνάμωση των βιολογικών χαρακτηριστικών αλλα παράλληλα και στην αποδυνάμωση των κοινωνικών

Η ευγονική δεν είναι ένα γεγονός που ανήκει καθαρά στο παρελθόν, συνεχίζεται στο παρόν και είναι πολύ πιθανό να σημειώσει μεγαλύτερη έξαρση στο μέλλον.Οι νέες ιατρικές τεχνολογίες, ανάμεσα στα πολλά πλεονεκτήματα που προσφέρουν στην ανθρωπότητα, εγκυμονούν και πολλούς κινδύνους , ενδεχομένως,απο  κακή χρήση των ανθρώπων που αποσκοπούν  κυρίως σε ιδιαίτερες μορφές εξέλιξης της ευγονικής.Στο μέλλον είναι πολύ πιθανό να διαπιστώσουμε σε ποιο βαθμό αυτές θα εκπληρωθούν.

Το ερώτημα που γεννάται είναι η ευγονική μπορεί να προσφέρει στην ανθρωπότητα και μέχρι ποιο βαθμό? Και το ζήτημα είναι εάν η ανθρωπότητα έχει τον ηθικό εξοπλισμό να χειριστεί αυτές τις ανακαλύψεις με φρόνηση τέτοια ωστε να μην αποβεί επικινδυνή για την ίδια.

πηγή:Τ.Κουράκης,Η ευγονική σήμερα,23-01-2008,www.http://kourakis.gr/articles.

πηγή: Francis Galton, Inquiries into Human Faculty and its Development, Λονδίνο, 1883.

πηγή:Jürgen Habermas, Το μέλλον της ανθρώπινης φύσης: Προς μια φιλελεύθερη ευγονική; και Πίστη και γνώση, μετφ., Μαρία Τόπαλη, Αθήνα, Scripta, 2004.

πηγή:Emile Gautier,Le Darwinisme social,μετάφραση απο Αιμιλία Ντεληγιώργη,2014.