Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Η Διάσκεψη του Bretton Woods και η ιστορική της σημασία.

Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Η Διάσκεψη του Bretton Woods και η ιστορική της σημασία.

     Τον Ιούλιο του 1944 πραγματοποιήθηκε στο Bretton Woods του New Hamshire των ΗΠΑ η ομώνυμη Νομισματική και Χρηματοοικονομική Διάσκεψη, με συμμετοχή 44 συμμαχικών δυνάμεων που είχαν βγει νικήτριες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και μάλλον άγνωστη στο ευρύ κοινό, η διάσκεψη του Bretton Woods αποτελεί σταθμό για την οικονομική ιστορία του 20^ου και 21^ου αιώνα. Αποτυπώνει ανάγλυφα το πνεύμα της μεταπολεμικής συναίνεσης, εντάσσεται στο κυρίαρχο τότε κευνσιανό παράδειγμα και αποκαθηλώνει οριστικά το μοντέλο του αμόλυντου laissez- faire των εταιριών. Γνωρίζουμε βεβαίως πως μέσα σε λιγότερο από τρεις δεκαετίες ο καπιταλισμός θα άλλαζε πορεία με την σταδιακή και τελικά ολοκληρωτική επικράτηση του νεοφιλελεύθερου δόγματος των Hayek, Friedman, Nozick. Σε τι συνίσταται λοιπόν η εξέχουσα ιστορική σημασία του Bretton Woods; Η απάντηση μας εντοπίζεται σε δύο παράγοντες.

     Ο πρώτος αφορά το σύστημα σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων των χωρών- μελών, σύστημα που συχνά απαντάται ως “Bretton Woods”. Το σύστημα υποχρέωνε κάθε μετέχουσα χώρα να ασκήσει τέτοια νομισματική πολιτική, ώστε να διατηρεί την συναλλαγματική της ισοτιμία σταθερή σε μία καθορισμένη τιμή και σε ελεγχόμενη πάντα απόκλιση σε σχέση με τον χρυσό. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον κλασικό κανόνα του χρυσού, που κυριάρχησε μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, οι ισοτιμίες των νομισμάτων των χωρών- μελών, αν και σταθερές σε σχέση με αυτόν, δεν διέθεταν απευθείας μετατρεψιμότητα σε χρυσό. Το δολάριο ήταν το μόνο νόμισμα που διατηρούσε το σχετικό προνόμιο. Αναπόφευκτα καθίσταται παγκόσμια νόμισμα και οι ΗΠΑ μετατρέπονται σε ρυθμιστή της παγκόσμιας οικονομίας. Ήδη από την δεκαετία του 1950 εμφανίζονται τα επιθυμητά αποτελέσματα: οικονομική ανάπτυξη, αύξηση στις επενδύσεις και τα δημόσια έργα, ευημερία στο διεθνές εμπόριο. Ωστόσο, σύντομα, το σύστημα αποδείχθηκε μη βιώσιμο. Ένα σταθερά ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών σήμαινε πως όλο και μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα και αποθέματα χρυσού έφευγαν στο εξωτερικό. Τα ισχυρά νομίσματα ανατιμούνται και υποτιμούνται διαρκώς, με αποτελέσματα τελικά αντίθετα από τα προσδοκώμενα: αστάθεια, αβεβαιότητα, ύφεση. Το σύστημα του Bretton Woods θα εγκαταλειφθεί οριστικά το 1971, επί προεδρίας Νίξον. Πρόκειται για απόφαση που υπαγορεύθηκε από την ανάγκη προστασίας του δολαρίου και ανοίγει τον δρόμο για την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, αρχής γενομένης από την Χιλή και την Αργεντινή.

     Ο δεύτερος και σπουδαιότερος παράγοντας εντοπίζεται στα «δίδυμα του Keynes». Αν το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών έπαψε να υπάρχει, δεν συνέβη το ίδιο με τα άλλα δημιουργήματα της διάσκεψης, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την Παγκόσμια Τράπεζα. Το ΔΝΤ συνιστά διεθνή οργανισμό, με σκοπό την παροχή τεχνικής και οικονομικής βοήθειας σε χώρες που βρίσκονται σε δυσμενή οικονομική κατάσταση. Παροχή δανείων και συνδρομή στην διαχείριση της εθνικής οικονομίας αποτελούν το συνηθέστερο πακέτο βοήθειας. Με το αζημίωτο φυσικά- μερικές επουσιώδεις μεταρρυθμίσεις που ωχριούν μπροστά στην σανίδα σωτηρίας που παρέχει το ΔΝΤ. Και επειδή οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους, τα δάνεια δίνονται σε δόσεις, καθεμία εκ των οποίων τελεί υπό την αίρεση πραγμάτωσης των όρων του προηγούμενης. Οι όροι των δανείων και το περιεχόμενό τους αρκετά απλοί: να τηρούνται απαρέγκλιτα οι νόμοι της αγοράς και να εφαρμόζεται πιστά το ιερό τρίπτυχο του νεοφιλελευθερισμού, ιδιωτικοποιήσεις, απορρύθμιση εργασιακών και εν γένει προστατευτικών κανόνων, περικοπές κοινωνικών δαπανών και μείωση του κράτους (πρόνοιας). Κατά συνέπεια, εξασφαλίζεται πως οι φτωχοί δεν θα ελέγχουν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών τους και θα ανοίξουν τα σύνορά τους στις πολυεθνικές, για να προσφέρουν φτηνότερο εργατικό δυναμικό.

     Η επίσημη ιστορία συνοδεύει το ΔΝΤ με εγκωμιαστικά σχόλια, οπουδήποτε και αν εφαρμόστηκαν οι πολιτικές του. Και πράγματι οι ντόπιες άρχουσες τάξεις και οι ολιγομελείς επιχειρηματικές ελίτ, εκείνες που έλαβαν τα δάνεια, για να συντάξουν οι ίδιες τις εκθέσεις, τα άρθρα και τα εγκώμια, επωφελήθηκαν επαρκώς. Η συστηματική εξόντωση και εκ προμελέτης εξαθλίωση των πλατιών λαϊκών μαζών, η διάλυση του κοινωνικού ιστού και η λεηλασία του φυσικού πλούτου των αδύναμων είναι μία διαφορετική ιστορία- πάντως αρκετά προσιτή και κατανοητή σε όποιον επιθυμεί να γνωρίζει.

     Η Παγκόσμια Τράπεζα συνιστά διεθνές χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, με αποστολή την παροχή οικονομικής και τεχνικής βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στόχος- ποιος άλλος- η μείωση της φτώχειας. Η δήθεν ανθρωπιστική βοήθεια για την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου στις χώρες του Τρίτου Κόσμου (κατασκευή σχολείων, οδικών δικτύων, νοσοκομείων κλπ.) υπήρξε και παραμένει το προκάλυμμα για την ανέλεγκτη είσοδο των πολυεθνικών σε μία κερδοφόρο- ανεκμετάλλευτη αγορά εργασίας, με ανοργάνωτο, περισσότερο πειθαρχημένο και λιγότερο αγωνιστικό εργατικό δυναμικό και άφθονες πρώτες ύλες προς λεηλασία. Άνοιγμα των συνόρων, ανεμπόδιστη κυκλοφορία των κεφαλαίων, κατάργηση του όποιου προστατευτισμού και περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες είναι το σύνηθες αντίτιμο για τον εκπολιτισμό των περιθωριοποιημένων. Μία κορεσμένη, πάμπλουτη ελίτ, που με την άμεση ή έμμεση στήριξη των ΗΠΑ, ελέγχει διεφθαρμένα, ανελεύθερα καθεστώτα και ένας πληθυσμός κάπου ανάμεσα στο κατώτατο όριο φτώχειας και την άμεση απειλή της γενοκτονίας, αυτό συνθέτει το περίφημο μοτίβο της «αναπτυσσόμενης χώρας».

      Όσοι αποδέχονται μία κριτική κοινωνιολογική προσέγγιση και δεν εθελοτυφλούν μπροστά στην εξάρθρωση του κοινωνικού ιστού, την υποβάθμιση της εργασίας, τις αυτοκτονίες και την γενικευμένη κρίση ψυχικής υγείας συνεπεία των τεχνητών οικονομικών κρίσεων, θα συνταχθούν με την βασική θέση του Noam Chomsky πως ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα συνιστούν μία de facto παγκόσμια διακυβέρνηση των πολυεθνικών. Τα δάνεια τους αποτελούν εργαλεία πολιτικής όσων τις ελέγχουν. Συνεπώς στις ΗΠΑ λογοδοτούν και τα συμφέροντα των ΗΠΑ εξυπηρετούν οι ιθύνοντες των δύο οργανισμών. Θα συμπληρώσουμε πως η λειτουργία τους συνιστά άμεση απειλή για κάθε έννοια ελευθερίας και συχνά έρχεται σε ανοιχτή σύγκρουση με τους κανόνες και αυτής ακόμη της υποτυπώδους, έμμεσης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δυτικού τύπου.