Αγγελική Καλλιμανώλη. Ποιοι πράγματι αποτελούν περιβαλλοντικά θύματα; 13 Δεκεμβρίου 2014

       Αγγελική Καλλιμανώλη. Ποιοι πράγματι αποτελούν περιβαλλοντικά θύματα; 13 Δεκεμβρίου 2014

 

  Η έννοια του θύματος σε συσχετισμό με το περιβάλλον έχει εφαρμοστεί με πολύ χαλαρούς ρυθμούς έως σήμερα. Η μελέτη των Rossi et al. με τίτλο Victims of the Environment (1983) αναφέρεται αποκλειστικά σε φυσικές καταστροφές όπως οι τυφώνες και οι σεισμοί, στις οποίες δεν υπάρχουν προφανείς δράστες και προσωποποιείται το περιβάλλον. Το 1991, τα μέσα ενημέρωσης  αναφέρουν για ‹‹θύματα›› που άφησε πίσω της η πυρηνική καταστροφή στην πόλη Bhopal, στην οποία υπήρξαν όντως υπαίτια πρόσωπα.[1] Ο όρος, πλέον, ανάγεται σε θεματική συζήτησης γύρω από τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά δίχως επαρκές υλικό προς ακαδημαϊκή εκμετάλλευση.

  Προκειμένου, όμως, να εννοιολογήσουμε τα ‘‘περιβαλλοντικά θύματα’’ θα αποδειχθεί βοήθημα να διακρίνουμε τις λεγόμενες ‘‘περιβαλλοντικές απώλειες’’ – εκείνους δηλαδή, που υποφέρουν ως αποτέλεσμα φυσικών καταστροφών.[2] Αντιθέτως, ο όρος «θύμα» παραπέμπει σε δεινά που προκλήθηκαν από εσκεμμένη ή ακούσια ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη. Βέβαια υπάρχουν φυσικές καταστροφές που, εάν τύχουν εκτενούς ανάλυσης, αποκαλύπτεται η ανθρώπινη συμβολή και κατ’ επέκταση ευθύνη. Για παράδειγμα, η υπερχείλιση του ποταμού Yangtze της Κίνας το 1995 που προκάλεσε το θάνατο σχεδόν 1.200 κατοίκων - θυμάτων, θεωρήθηκε επακόλουθο της υπέρμετρης αποψίλωσης των δασών από ανθρώπους και της συνεπακόλουθης διάβρωσης του εδάφους.[3]

  To εξαγόμενο αποτέλεσμα της εν λόγω θυματοποίησης μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως ‘‘βλάβη’’ ή ‘‘ζημία’’ (injury).[4] O Christiani προσφέρει έναν αξιοσημείωτο ορισμό της βλάβης που θεωρείται ως ‹‹μιας δυσμενής για την υγεία επίπτωση […] η οποία οδηγεί σε κάποια μορφής δυσλειτουργίας ή αλλαγή της δομής στον ανθρώπινο οργανισμό››.[5] Σε πολλές περιπτώσεις, οι ενέργειες που ευθύνονται για τέτοιου είδους βλάβες παραβιάζουν το ρυθμιστικό νομοθετικό πλαίσιο[6] ενώ σε άλλες δεν χαρακτηρίζονται παράνομες παρά μόνο ηθικά αμφισβητήσιμες και κοινωνικά μη αποδεκτές[7]. Ένας σημαντικός αριθμός από παράνομες ενέργειες έχει καθιερωθεί πλέον ως θεσμοθετημένες βιομηχανικές πρακτικές, οι οποίες μολύνουν το περιβάλλον και αφήνουν στο πέρασμά τους ανθρώπινα θύματα. Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία του στοιχείου της αμφισβήτησης και της διαμάχης αναφορικά με τους κινδύνους ή το όφελος προς τους ανθρώπους είναι ιδιαίτερα έντονη.

  Ως αφετηρία, κατά τον Williams, ‘‘περιβαλλοντικά θύματα’’ μπορούν να χαρακτηριστούν «οι παρελθοντικές, οι τρέχουσες ή οι μελλοντικές γενιές που υπέστησαν βλάβη ως απόρροια μεταβολών στο περιβάλλον τους […] οι οποίες μεταβολές προκλήθηκαν από εσκεμμένη ή ακούσια, ατομική ή συλλογική, ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη, και προκάλεσαν βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό».[8] Η ετυμολογία του όρου ‘‘θύμα’’ ενσαρκώνει κάποια μορφή θυσίας[9] και, ουκ ολίγες φορές, τα περιβαλλοντικά θύματα θυσιάζονται προς όφελος μιας ισχυρότερης οντότητας. Αποτελεί σύνηθες φαινόμενο για τους βιομηχανικούς ρυπαντές ο ισχυρισμός ότι, το περιβάλλον μεμονωμένων ατόμων – κατοίκων πρέπει να θυσιαστεί στο βωμό της εθνικής οικονομίας και της παροχής θέσεων εργασίας στα εκάστοτε έργα που πραγματοποιούνται. Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά της αμερικανικής κυβέρνησης για την απαγόρευση εισόδου σε τοξικές ζώνες ως ‹‹ζώνες περιβαλλοντικής θυσίας›› (environmental sacrifice zones)[10] ή και ο ανατριχιαστικός όρος ‹‹τα μωρά της θυσίας›› για να περιγράψουν εκείνα που γεννήθηκαν με ανωμαλίες κοντά στα πεδία δοκιμών πυρηνικών όπλων στη Νεβάδα (the Nevada Test Site)[11].

Καλλιμανώλη Αγγελική

Μεταπτυχιακό Εγκληματολογίας

Πάντειο Πανεπιστήμιο

---

[1]Βλ. Nandan G., ‘‘Brain Damage Found in Victims of Bhopal Disaster’’, British Medical Journal, Vol. 309, 1994, σελ. 359.

[2]Bλ. Williams C., ‘‘An Environmental Victimology’’, στο P. Beirne & N. South (επιμ.), Green Criminology, Ashgate, Aldershot, 2006.

[3]Για αναλυτικότερες πληροφορίες βλ. Bird M., ‘‘Yangtze Death Toll on Rise’’, The Independent, 9/07/1995, σελ. 2.

[4]Williams C., ό.π., 2006.

[5]Chivian E. et al., Critical Condition Human Health and the Environment, MIT Press, Cambridge, Mass., 1993, σελ. 15.

[6] Βλ. Clifford M., Environmental Crime Enforcement, Gaitesburg, Aspen, 1998.

[7] Βλ. Pearce F. & Tombs S., Toxic Capitalism, Ashgate, Aldershot, 1998.

[8]Williams C., ό.π., 2006.

[9]Στις απαρχές της κοινωνικής οργάνωσης της ανθρωπότητας, το θύμα αποτελούσε ένα σχετικά ουδέτερο αλλά ταυτόχρονα και ιερό αντικείμενο θυσίας. Βλ. Φαρσεδάκης Ι., Στοιχεία Εγκληματολογίας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1996, σελ. 9-11.

[10]Βλ. Walker M., ‘‘Ageing Atom Industry in Cash Crisis’’, The Guardian, 12/12/1988, σελ. 8.

[11]Βλ. Gallagher C., American Ground Zero: The Secret Nuclear War, MIT Press, Massachusetts, 1993, σελ. 217.