Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Νεοφιλελευθερισμός: Από το πρώτο πείραμα μέχρι την παγκόσμια επικράτηση.

Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Νεοφιλελευθερισμός: Από το πρώτο πείραμα μέχρι την παγκόσμια επικράτηση.

     Η πρώτη απόπειρα εξάπλωσης του νεοφιλελευθερισμού θα πραγματοποιηθεί σε ακαδημαϊκό επίπεδο και θα γνωρίσει αποτυχία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, μαζικές ανταλλαγές φοιτητών ανάμεσα στα πανεπιστήμια των Σαντιάγκο και Σικάγο απέβλεπαν στην δημιουργία μίας νέας γενιάς οικονομολόγων που θα ασπάζονταν το όραμα της ανόθευτης, ελεύθερης αγοράς. Το “Capitalism and Freedom” του Milton Friedman θα αποτελούσε για την γενιά αυτή την ιερή βίβλο της νεοφιλελεύθερης αντεπανάστασης. Ο ίδιος ο Friedman διευθύνει και επιβλέπει το πρόγραμμα. Τα «παιδιά του Σικάγο», όπως έγινε γνωστή η εν λόγω γενιά οικονομολόγων, διακηρύττουν ότι ο δημόσιος πλούτος πρέπει να μεταβιβαστεί σε ιδιωτικά χέρια. Την ίδια ώρα, αναχρονιστικά προστατευτικά μέτρα και εργασιακά κεκτημένα πρέπει να καταργηθούν. Ωστόσο, παρά το ελκυστικό «επιστημονικό» περιτύλιγμα, που αποσκοπούσε ακριβώς στην συσκότιση του ρόλου των εταιριών (η αμερικανική πολυεθνική ΙΤΤ, που ήλεγχε την τηλεφωνία της χώρας, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια αποτροπής της εκλογής Allende που με την φιλολαϊκή πολιτική του έθιγε τα συμφέροντά της), η Χιλή των προοδευτικών πολιτικών σε υγεία, εκπαίδευση, βιομηχανία, πρότυπο για τις γειτονικές χώρες της Λατινικής Αμερικής, αντιστέκεται στην νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα. Ο Allende κερδίζει τις εκλογές του 1970 σχηματίζει κυβέρνηση λαϊκής ενότητας. Ό,τι δεν κατάφερε η ιδεολογική κατήχηση θα το διασφαλίσει ο παραδοσιακός δρόμος του αυτοκράτορα, η ωμή βία.

     Προτού αναφερθούμε στο πρώτο πείραμα και τον τρόπο επιβολής του, τονίζουμε πως η ιστορική συγκυρία των αρχών της δεκαετίας του 1970 έχει πάψει να είναι απαγορευτική για τις νεοφιλελεύθερες ιδέες. Οι εντυπωσιακοί ρυθμοί ανάπτυξης της δεκαετίας του ’50, υπό το κράτος των κευνσιανών πολιτικών, έχουν αρχίσει να υποχωρούν στα τέλη του ’60. Επιπλέον, τα έσοδα και η ισχύς των ελίτ έχουν σε σημαντικό βαθμό περιοριστεί, την ώρα που τα συνδικάτα αυξάνουν διαρκώς την δυναμική τους. Το κεφάλαιο αναζητά άνοιγμα σε περιοχές με χαμηλό κόστος εργασίας και χαμηλή φορολόγηση. Μετατοπίζοντας τις θέσεις εργασίας σε υπανάπτυκτες χώρες και διευκολύνοντας την χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας, θέτει σε εφαρμογή την διαδικασία αποβιομηχάνισης. Η αύξηση της ανεργίας συνεπάγεται αποδυνάμωση των συνδικάτων, λόγω της εκβιαστικής αποδοχής χαμηλότερων μισθών και της εξώθησης σε παραίτηση από εργασιακά κεκτημένα.

     Από τις αρχές του ’70 το κέντρο της οικονομίας μετατοπίζεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ο τελευταίος, την εποχή του φιλελευθερισμού, είχε τεθεί στην υπηρεσία της παραγωγικής δραστηριότητας. Πλέον οι όροι αντιστρέφονται. Το 1970, 90% του διεθνούς κεφαλαίου διοχετευόταν σε εμπόριο και μακροχρόνιες επενδύσεις και μόλις το 10% αφορούσε κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο John Eatwell, οικονομολόγος στο Cambridge, θα αποδείξει πως τα ποσοστά έχουν αντιστραφεί: 10% σε επενδύσεις, 90% σε κερδοσκοπία. Το 1994, ο οικονομολόγος David Felix υπολογίζει πως μόλις το 5% των διακινούμενων κεφαλαίων έχει σχέση με την πραγματική οικονομία. Σήμερα, με τις πλέον μετριοπαθείς εκτιμήσεις, στα 15 ευρώ χρηματικού πλούτου μόλις το ένα αντιστοιχεί σε πραγματικό πλούτο. Το σύνολο των ερευνητικών δεδομένων οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα πως η χρηματοοικονομική σφαίρα κυριαρχεί επί της πραγματικής οικονομίας.

     Τα παραπάνω δεν συνιστούν κάποια παρεκτροπή ή δυσλειτουργία του νεοφιλελεύθερου προγράμματος. Ως ταξικό πρόγραμμα, με σκοπό την παγίωση και ενίσχυση της κυριαρχίας της άρχουσας ελίτ, ο νεοφιλελευθερισμός εμπεριέχει την στρατηγική επιλογή της συγκέντρωσης της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος στα χέρια μιας κλειστής ομάδας τραπεζών και πολυεθνικών. Η διοχέτευση της διαρκώς αυξανόμενης υπεραξίας σε μία ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία υπήρξε, υπό το πρίσμα αυτό, μονόδρομος.

     Παρά την ευνοϊκή ιστορική συγκυρία, ο νεοφιλελευθερισμός θα αποτύχει στην απόπειρα ιδεολογικής, ειρηνικής επικράτησης. Το πρώτο πείραμα θα πραγματοποιηθεί στην χώρα που είχε εξ’ αρχής επιλεγεί ως εργαστήρι, την Χιλή. Ο Allende ανατρέπεται πραξικοπηματικά από τον δικτάτορα Pinochet στις 11/9/1973 και βρίσκεται νεκρός εντός του προεδρικού μεγάρου. Ακολουθούν συλλήψεις, βασανισμοί, εκτελέσεις, «εξαφανίσεις». Το Εθνικό Στάδιο της Χιλής μετατρέπεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης αντιφρονούντων. Η μαρξιστική απειλή που ενσάρκωνε το πρόγραμμα Allende, δηλαδή η προτεραιότητα σε υγεία, εκπαίδευση, κοινωνική πρόνοια, σε βάρος των βραχυπρόθεσμων συμφερόντων των ιδιωτικών τυραννιών, αποτελούσε παρελθόν. Αναλαμβάνουν πλέον οι αληθινοί πατριώτες και ανοίγει ο δρόμος για την εφαρμογή του προγράμματος του Σικάγο. Ο έλεγχος στις τιμές καταργείται, η οικονομία απορρυθμίζεται, οι κοινωνικές δαπάνες περικόπτονται, η δημόσια περιουσία εκποιείται σε ιδανικές (για τους αγοραστές) τιμές. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εμφανίζεται τον Φεβρουάριο του 1974, λίγους μόνο μήνες μετά το πραξικόπημα, για να παράσχει το πρώτο σωτήριο δάνειο, την ώρα που ο Πινοσέτ έχει ήδη προλάβει να «στολίσει» την χώρα του με τον υψηλότερο πληθωρισμό παγκοσμίως. Τα αποτελέσματα άμεσα και εντυπωσιακά- άνοδος της ανεργίας κατά 25%, πτώση της βιομηχανικής παραγωγής κατά 26%, συμπίεση των μισθών και χρεοκοπία χιλιάδων μικρομεσαίων. Τα παραπάνω χαιρετίστηκαν από το ΔΝΤ ως «μέγιστο επίτευγμα της οικονομικής πολιτικής της Χιλής».

     Μετά την Χιλή, ακολουθεί η πολύπαθη Αργεντινή. Στις 24/3/1976 η Ιζαμπέλ Περόν ανατρέπεται από πραξικόπημα τριών στρατηγών, προεξάρχοντος του Χόρχε Βιντέλα. Οι βαρβαρότητες που θα συντελεσθούν εδώ δεν υπολείπονται σε τίποτε των χιτλερικών φρικαλεοτήτων. Τεχνικές βασανισμού («επιδεξιότητες» κατά την CIA) διδάσκονται στις ΗΠΑ και η τεχνογνωσία μεταφέρεται στην Αργεντινή. Θύματα φοιτητές, συνδικαλιστές, αντιφρονούντες, κυοφορούσες μητέρες, οποιοσδήποτε λαμβάνει την ετικέτα  του κομμουνιστή. Οι μαθητές του Friedman αναλαμβάνουν στρατηγικά οικονομικά πόστα και εφαρμόζουν πιστά τα διδάγματα του “Capitalism and Freedom”. Στα άμεσα επιτεύγματά τους συγκαταλέγονται η υποτίμηση της αξίας των μισθών κατά 40% σε λιγότερο από ένα χρόνο και το κλείσιμο δεκάδων βιομηχανιών. Μετά την σωτήρια επέμβαση του ΔΝΤ το 1991, πάνω από 50% του πληθυσμού θα βρεθεί κάτω από το όριο της φτώχειας και ένα (επίσημο) 20% στην ανεργία. Δέκα χρόνια αργότερα η χώρα θα κηρύξει χρεωκοπία και ο εξωνημένος πρόεδρός της Φερνάντο ντε λα Ρούα θα εγκαταλείψει με ελικόπτερο το προεδρικό μέγαρο, αφήνοντας πίσω 35 δολοφονημένους από αστυνομία και ειδικούς φρουρούς τραπεζών, 30.000 παράπλευρες απώλειες (αυτοκτονίες, εμφράγματα λόγω κατάθλιψης και άγχους), 20 εκατομμύρια σε απόλυτη φτώχεια και εξαθλίωση.

     Σειρά θα λάβουν το Εκουαδόρ και ο Παναμάς την περίοδο 1979-1981. Των δύο χωρών ηγούνται πολιτικοί που σέβονται απόλυτα την λαϊκή βούληση, υποστηρίζουν με σθένος το δικαίωμα τους σε αυτοδιάθεση, θέτουν ως προτεραιότητα την προστασία της αγοραστικής δύναμης και του μισθού των εργατών. Προστατεύουν τα πετρέλαια των χωρών τους και αντιτίθενται στην εκποίηση δημόσιας περιουσίας. Εφαρμόζουν δηλαδή ακριβώς ό,τι αντίκειται στην νεοφιλελεύθερη θρησκεία. Μέσα σε τρεις μήνες, οι δύο πρόεδροι που αντιστάθηκαν θα σκοτωθούν σε πανομοιότυπα, αμφιλεγόμενα αεροπορικά ατυχήματα. Αργότερα, ο «οικονομικός εκτελεστής» John Perkins θα αποκάλυπτε πως και οι δύο είχαν προμελετημένα δολοφονηθεί με βόμβες που η CIA είχε τοποθετήσει στα αεροπλάνα τους.

     Μία ματιά στην τραγική ιστορία των μαρτυρικών χωρών της Κεντρικής Λατινικής Αμερικής αρκεί για να φανερώσει πως Χιλή και Αργεντινή, Εκουαδόρ και Παναμάς, αποτελούν ενδεικτικά μόνο παραδείγματα. Γουατεμάλα, Αϊτή, Νικαράγουα, Ελ Σαλβαδόρ, Μεξικό, Κολομβία, Βραζιλία, Ουρουγουάη, εμφανίζουν την ίδια εικόνα: δικτατορίες ή ψευδοδημοκρατίες επιβαλλόμενες από τις ΗΠΑ, καθοδηγούμενες από την CIA και χρηματοδοτούμενες από τις πολυεθνικές, βασανιστήρια, εκτελέσεις και κρατική τρομοκρατία, αναγκαστικές «σωτηρίες» και «ανθρωπιστικές» βοήθειες, «ασθενείς στην εντατική» και «φιλεύσπλαχνοι γιατροί», παντού η ίδια, ηχηρή απόδειξη πως η ελευθερία της αγοράς καταργεί  την ελευθερία του ανθρώπου.

     Η άνοδος των Ronald Reagan(1981) και Margaret Thatcher(1979) στην εξουσία των ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας αντιστοίχως, θα ανοίξουν τον δρόμο για την κατάκτηση του δυτικού κόσμου και την ολοκλήρωση της παγκόσμιας επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. Οι πολιτικές τους μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ενορχηστρωμένη προσπάθεια εξόντωσης των συλλογικοτήτων. Μετωπική σύγκρουση με τα συνδικάτα, εξάρθρωση του προνοιακού κράτους, κατάργηση των επιδομάτων, ποινικοποίηση της φτώχειας, μεταβίβαση της δημόσια περιουσίας σε ιδιωτικά χέρια. Στα αποτελέσματα των συγκεκριμένων πολιτικών σε οικονομία και κοινωνία θα αναφερθούμε ειδικότερα στην συνέχεια. Τονίζουμε ήδη από το σημείο αυτό πως η επικράτηση των Reagan και Thatcher, πνευματικών παιδιών του Hayek, σηματοδότησε την ολοκληρωτική ιδεολογική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Οι τράπεζες έχουν ήδη φροντίσει να προσδώσουν το απαραίτητο επιστημονικό κύρος στο νεοφιλελεύθερο εγχείρημα. Στους Friedman και  Hayek απονέμεται Νόμπελ Οικονομίας.

     Στις παραπάνω χώρες προσθέτουμε τις Ανατολική Γερμανία, Νότιο Αφρική, Νότιο Κορέα, Κίνα, Ιράκ, Πολωνία, Ιρλανδία, Ρωσία, Ελλάδα και έχουμε μία πλήρη εικόνα της παγκόσμιας επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. Καθεμία έχει παρόμοιες ιστορίες να αφηγηθεί και προσφέρεται για την μελέτη του νεοφιλελεύθερου θαύματος.