Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Νεοφιλελευθερισμός: Απαρχές και βασικές θεωρητικές αρχές.

ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ: ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ.

           Όπως υποδηλώνει το πρόθεμα «νέο», ο νεοφιλελευθερισμός αναφέρεται στην- σε πρώτη φάση- αναβίωση της θεωρίας του κλασικού φιλελευθερισμού. Ο τελευταίος, ως οικονομικό ρεύμα κατά των κυβερνητικών παρεμβάσεων και υπέρ της ελευθέρωσης του εμπορίου, θεμελιώνεται από τον Σκωτσέζο Adam Smith στο “Wealth of Nations” (1776) και επικρατεί κατά τον 19^ο και μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Νωρίτερα, οι Thomas Hobbes, John Locke και John Stuart Mill έχουν σφραγίσει την φιλελεύθερη πολιτική παράδοση. Αντιμετωπίζουν το κράτος ως οντότητα απολύτως διακριτή από την κοινωνία, μία τεχνητή κατασκευή που έρχεται να διασφαλίσει ό,τι η φύση αδυνατεί να εγγυηθεί: τάξη, ασφάλεια, προστασία των δικαιωμάτων και ιδίως της ατομικής ιδιοκτησίας. Η δε κοινωνία λογίζεται ως άθροισμα ατόμων. Κατά συνέπεια, δεν υφίσταται «γενικό», «κοινό» συμφέρον, υπέρτερο των επιμέρους ατομικών. Η ατομική ιδιοκτησία και η συνακόλουθη κατοχύρωση των σχέσεων κυριότητας, όχι μόνο λαμβάνουν απόλυτη προτεραιότητα έναντι των υπόλοιπων δικαιωμάτων, αλλά τοποθετούνται αναδρομικά στην ίδια την ανθρώπινη φύση. Για τον Locke, το κράτος δεν υπάρχει παρά για την διατήρηση και προστασία της ιδιοκτησίας. Για τον Hobbes, η σύσταση της κοινωνίας εδράζεται σε μία εκτίμηση προσκομιδής κέρδους έναντι της κατάστασης αναρχίας που επικρατεί στην φύση. Τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς εκλαμβάνονται ως κατ’ εξοχήν ωφελιμιστικά, στην βάση μίας υποτιθέμενης, έμφυτης επιθυμίας προς καλοπέραση. Στις αντιλήψεις αυτές τίθενται οι βάσεις του ατομικισμού και του καταναλωτισμού, που θα προσδιορίσουν το άτομο σε όλη την ιστορική πορεία του καπιταλισμού.

     Ωστόσο, όταν ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίζεται, στα μέσα της δεκαετίας του 1940, η ιστορική συγκυρία είναι μάλλον αποθαρρυντική. Η τραυματική εμπειρία του κραχ του 1929 έχει αποκαθηλώσει την πίστη στην δύναμη της ελεύθερης αγοράς. Με σπουδαιότερο δείγμα γραφής το “New Deal” του Franklin Roosevelt, η θεωρία του αμερικανού οικονομολόγου John Maynard Keynes έχει καταστεί σε τέτοιο βαθμό κυρίαρχη, ώστε μία ολόκληρη φάση ιστορικής εξέλιξης του καπιταλισμού (1930-1970) να απαντάται συχνά ως «κευνσιανό σύστημα». Το πρόγραμμα του Keynes συνίστατο σε περιορισμό του laissez- faire των εταιριών, με παράλληλη αύξηση των δημοσίων δαπανών, του ύψους και της διάρκειας που ήταν αναγκαία για να καταπολεμηθεί η ανεργία. Απαιτούσε ενεργή κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομική σφαίρα, ενθάρρυνε σειρά επενδύσεων σε δημόσια έργα, προέβλεπε προστατευτικές ρυθμίσεις για την εργασία.

      Στο παραπάνω πρόγραμμα του Keynes, οι βασικοί εκπρόσωποι του νεοφιλελευθερισμού Friedrich Hayek, Milton Friedman, Robert Nozick, George Stigler αναγνωρίζουν έναν εχθρό ομόλογο του κομμουνισμού. Δέχονται ως αδιαπραγμάτευτη αρχή πως η ελευθερία του ατόμου μπορεί να πραγματωθεί μόνο στο πλαίσιο μίας αγοράς απαλλαγμένης από κρατικές παρεμβάσεις. Η αγορά λογίζεται ως σύστημα αυτορρυθμιζόμενο, λειτουργικό και αποτελεσματικό κατά έναν φυσικό, νομοτελειακό τρόπο- ένας μηχανισμός καθαρός, αλάθητος, αόρατος. Απαιτούν την επιστροφή στο ανεμπόδιστο, αμόλυντο laissez-faire του κλασικού φιλελευθερισμού. Το κράτος τίθεται στην υπηρεσία της ελεύθερης αγοράς, περιορίζεται στην διασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας της και στην καταστολή κάθε απόπειρας συρρίκνωσής της.

     Ωστόσο, πολύ πέρα από απλή αναβίωση της φιλελεύθερης παράδοσης, ο νεοφιλελευθερισμός συνιστά ένα ευρύ πολιτικό πρόγραμμα σύνθεσης φιλελευθερισμού και συντηρητισμού. Ο Hayek θεωρούσε τους όρους «συντηρητικός» και «φιλελεύθερος» ταυτόσημους. Ο νεοφιλελευθερισμός διαθέτει ένα μάλλον ελιτίστικο αξιακό περιεχόμενο σε σχέση με τον κλασικό φιλελευθερισμό, με παράλληλη έμφαση σε καλλιέργεια «ηθικών πανικών» και έξαρσης του λαϊκισμού σχετικά με ζητήματα εγκληματικότητας, μετανάστευσης, απεργιών, συνδικαλισμού, θέματα θεμελιώδη για την συντηρητική ατζέντα. Πρόκειται για έκδοση του καπιταλισμού που φιλοδοξεί να απαλλαγεί από ατομικά δικαιώματα και συλλογικότητες. Στην βάση αυτού του συνδυασμού laissez-faire και συντηρητικής παράδοσης διαμορφώνεται το ιερό τρίπτυχο του νεοφιλελευθερισμού, ένα πρόγραμμα με επιπτώσεις που εκτείνονται στο σύνολο της οικονομικής και κοινωνικής σφαίρας και με ανεξαίρετη εφαρμογή στις χώρες που ακολούθησαν την νεοφιλελεύθερη οδό: α) ιδιωτικοποιήσεις, β)περικοπές κοινωνικών δαπανών, γ) απορρύθμιση εργασιακών δικαιωμάτων, εξόντωση συνδικαλιστικών οργανώσεων και διάλυση κάθε συλλογικότητας.