Αθανασία Καψαλιάρη. Παιδικά τραύματα. Κοινωνικά θεάματα γύρω από ένα παιδί σε συνθήκη φυλάκισης.

Αθανασία Καψαλιάρη. Παιδικά τραύματα. Κοινωνικά θεάματα γύρω από ένα παιδί σε συνθήκη φυλάκισης.

Κάτω από συγκεκριμένες κοινωνοκοπολιτικές συγκυρίες ένα ανήλικο άτομο είναι δυνατό να βρεθεί σε συνθήκες φυλάκισης. Η φυλάκιση θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως μια συνθήκη και ιστορικά τραυματική εμπειρία του ‘παιδιού σε κελί’. Με αυτή την έννοια, ένα παιδί μπορεί να περάσει διάφορα κελιά που χαρακτηρίζονται από πολλαπλούς τύπους και μορφές φυλάκισης.

Η έννοια της φυλάκισης των ανηλίκων ατόμων είναι μια έννοια που δέχεται και υφίσταται εννοιολογικούς μετασχηματισμούς. Οι εννοιολογικοί μετασχηματισμοί, αφενός, χρησιμεύουν στην εναρμόνιση και τις επιταγές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, αφετέρου, η εμπειρία του ανηλίκου – όποιον εξευγενισμένο και συνάμα υποκριτικό λόγοκαι αν επικαλεστούμε – εκλαμβάνεται ως μια a priori κατάσταση.

Ως κοινωνικά θεάματα θα μπορούσαμε να ορίσουμε ένα πλήθος κοινωνιολογικο-ψυχολογικών φαινομένων σε συλλογικό επίπεδο που επιτελούνται στο πλαίσιο του ‘συλλογικού θεατή’ καθώς έχουν γι` αυτόν έναν λειτουργικό ρόλο. Τα κοινωνικά θεάματα καθορίζονται από την θέση του θεατή και συνήθως υπάρχουν λόγω της δικής του ενεργής συμμετοχής.

Κοινωνικά θεάματα με θεατές τα ανθρώπινα δικαιώματα

Από τη θέση του θεατή τα ανθρώπινα δικαιώματα ως συλλογικός και παγκόσμιος θεσμός, καταρχήν, πληρούν όλα τα κριτήρια του θεατή σε κατάσταση θέασης. Στην περίπτωση των ανηλίκων σε ‘συνθήκη κελιού’ απαιτείται ένας ορθολογικός λόγος για να δικαιολογήσει, όχι τόσο το έγκλημα εις βάρος των παιδιών θυμάτων πολέμου, εμπόλεμων ζωνών, πεδίων μαχών και εν γένει οποιουδήποτε παιδιού σε συνθήκη φυλάκισης, αλλά κυρίως για να συγκαλύψει τη θέση και την ιδιότητα του θεατή.

Η θέση του θεατή στην περίπτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια θέση που δεν θα πρέπει να προσλαμβάνεται ως έχει, γιατί σε αυτή την περίπτωση δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης οι θεσμοί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τα ανήλικα σε κατάσταση απειλής. Απαιτείται, εν προκειμένω, η απόκρυψη αυτής της θέσης, και για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι απαραίτητη μια οικουμενική διαχείριση του παιδιού ή των παιδιών σε συνθήκη κράτησης σε κελί.

Η αλλοίωση της ιστορικά τραυματικής εμπειρίας του ‘παιδιού σε κελί’ και την εις βάρος του παιδική θυματοποίηση πραγματοποιείται, αφενός, μέσω της εσκεμμένης ανάδειξης και περίθαλψης συγκεκριμένων στιγμιότυπων της ατομικής τραυματικής εμπειρίας και, αφετέρου, μέσω της απόκρυψης της συλλογικής τραυματικής εμπειρίας.

Κοινωνικά θεάματα με θεατές τις μάζες

Τα ανήλικα άτομα σε συνθήκη φυλάκισης επιτελούν και αποτελούν για τις μάζες των ατόμων που παρακολουθούν ως θεατές ή μετακινούνται από την θέση του θεατή στην ιδιότητα του λειτουργού – με όποια μορφή μπορεί να λάβει αυτή η θέση – ένα αντικείμενο. Το αντικείμενο, όπως και κάθε αντικείμενο για τον θεατή με ατομικούς και συλλογικούς όρους, γίνεται ένα χρηστικό αντικείμενο ή ένα αδιάφορο αντικείμενο.

Οι μάζες που έρχονται σε επαφή με ένα παιδί σε κατάσταση κράτησης συχνά αγνοούν την θέση του θεατή, με συνέπεια να μην κατανοούν όλα τα φαινόμενα, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, που υποκρύπτονται αυτής της θέσης. Τα φαινόμενα αυτά, σαφώς και προσπερνούν την γνώση της εγκληματικής ενέργειας εις βάρος των ανηλίκων – άλλωστε αυτή η γνώση θα ήταν, σε πολλές των περιπτώσεων, αδιάφορη – και πλήθος άλλων συμπεριφορών που συνυπάρχουν από τη θέση του θεατή.

Η επαφή με παιδιά σε ‘συνθήκη κελιού’ από την θέση της μάζας των θεατών υποκρύπτει ένα φάσμα συμπεριφορών και στάσεων που κυμαίνονται, συνήθως, από όρους ακραίας αδιαφορίας και μοιρολατρίας έως την μαζική ηδονοβλεψία. Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου και κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συγκυρίες τα ανήλικα έγιναν αποδέκτες πλήθους βαρβαροτήτων, οι οποίες συνεχίστηκαν και στους πολέμους που ακολούθησαν καθώς και σε αναδιατάξεις του πληθυσμού. Αλλά όχι μόνο. Συνεχίστηκαν και σε πολλές καταστάσεις εξαθλίωσης όπως στον χώρο της πορνείας των ανηλίκων, καθώς ένα παιδί μπορεί να μετακινηθεί από τη συνθήκη του κελιού στη συνθήκη του εκδιδόμενου ανήλικου. Σε όλη αυτή τη μετάβαση, ιστορικά, κυριαρχούν κοινωνικά θεάματα που άλλες φορές υποκρύπτονται κάτω από τον μανδύα της εκπολιτισμένης κοινωνίας και άλλες όχι.

Η συνθήκη του ‘παιδιού σε κελί’ δεν είναι ένας στατικός όρος καθώς το πλήθος των παιδιών που εμπίπτουν σε αυτή τη συνθήκη μπορεί να ξαναβρεθεί σε κελί μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά μπορεί και όχι. Επίσης, δεν υπάρχει συγκεκριμένη γεωγραφική τοπογραφία, συχνά αυτά τα παιδιά ζουν παρόμοιες ή χειρότερες τραυματικές εμπειρίες σε άλλες ηπείρους, μέσα από μια διαρκή μετάβαση από τη μια συλλογική τραυματική εμπειρία στην αμέσως επόμενη.

Υπάρχει όμως ένας στατικός όρος: τα κοινωνικά θεάματα. Η θέση του μαζικού θεατή που είναι αμετάβλητη στον ιστορικό χρόνο.