Immanuel Wallerstein, Ρατσισμός (Historical Capitalism, London: Verso, 1983, σσ. 78-80)
Τη μετάφραση έκανε τον Οκτώβριο του 2014 ο Χριστόφορος-Δημήτριος Ζαφείρης.
Το τι εν5νοούμε με τον ρατσισμό έχει μικρή σχέση με την ξενοφοβία
που υπήρχε σε διάφορα, προηγούμενα ιστορικά συστήματα. Η ξενοφοβία,
κυριολεκτικά, είναι ο φόβος του “άλλου”. Ο ρατσισμός εντός του ιστορικού
καπιταλισμού δεν έχει καμία σχέση με τους “άλλους”. Σχεδόν το αντίθετο. Ο
ρατσισμός ήταν ο τρόπος με τον οποίο διάφορα στοιχεία του εργατικού δυναμικού, εντός
της ίδιας οικονομικής δομής, εξαναγκάζονταν να αλληλοσυσχετιστούν. Ο ρατσισμός
ήταν η ιδεολογική αιτιολόγηση για την ιεράρχηση του εργατικού δυναμικού και των
υπερβολικά άνισα κατανεμημένων αμοιβών. Το τι εννοούμε με τον ρατσισμό είναι μια
ομάδα ιδεολογικών προτάσεων συνδυασμένη με μια ομάδα συνεχών πρακτικών που
έχουν ως συνέπεια τη διατήρηση μιας υψηλής συσχέτισης της εθνότητας με τη
κατανομή του εργατικού δυναμικού στο πέρασμα του χρόνου. Οι ιδεολογικές
προτάσεις έχουν μορφοποιηθεί μέσω ισχυρισμών ότι η γενετική και/ή διαρκή
“πολιτισμικά” χαρακτηριστικά διαφόρων ομάδων είναι η κύρια αιτία για τη
διαφοροποιημένη κατανομή στις θέσεις εντός των οικονομικών δομών. Ωστόσο, οι
πεποιθήσεις ότι ορισμένες ομάδες ήταν 'ανώτερες' από άλλες σε συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά, σχετικά με την απόδοση στο οικονομικό πεδίο, πραγματώνονταν μετά
τη τοποθέτηση αυτών των ομάδων στο εργατικό δυναμικό, και όχι πριν. Ο ρατσισμός
είναι διαχρονικά post hoc
(δηλαδή μετά από μία πράξη, και εξαιτίας αυτής της πράξης). Έχει υποστηριχθεί
ότι αυτοί που έχουν καταπιεστεί οικονομικά και πολιτικά είναι πολιτισμικά
“κατώτεροι”. Αν, για τον οποιοδήποτε λόγο, η θέση της οικονομικής ιεραρχίας
άλλαζε, η θέση της κοινωνικής ιεραρχίας έτεινε να ακολουθεί (με κάποια
καθυστέρηση, για να είμαστε ακριβείς, μιας και χρειάζονται μια ή δυο γενιές για
να απαλειφθεί η προηγούμενη κοινωνικοποίηση).
Ο ρατσισμός έχει εξυπηρετήσει ως μία συνολική ιδεολογία αιτιολόγησης της ανισότητας. Αλλά έχει υπάρξει ως πολλά περισσότερα. Έχει εξυπηρετήσει στην κοινωνικοποίηση των ομάδων στον ρόλο τους στην οικονομία. Οι εντυπωμένες στάσεις (οι προκαταλήψεις, η απροκάλυπτη, μεροληπτική συμπεριφορά στην καθημερινή ζωή) εξυπηρέτησε στη δημιουργία ενός πλαισίου κατάλληλης και νομιμοποιημένης συμπεριφοράς για το άτομο και για τους άλλους στο οικογενειακό περιβάλλον κάποιου και στην εθνοτική του ομάδα. Ο ρατσισμός, όπως και ο σεξισμός, λειτούργησε ως μια αυτο-καταπιεστική ιδεολογία, δημιουργώντας προσδοκίες και μετά περιορίζοντάς τες.
Ο ρατσισμός σίγουρα δεν ήταν μόνο αυτο-καταπιεστικός· ήταν επίσης κατασταλτικός. Εξυπηρέτησε στη διατήρηση των ομάδων της χαμηλής τάξης σε μία σειρά, και χρησιμοποίησε τις ομάδες της μεσαίας τάξης ως άμισθους στρατιώτες του παγκόσμιου αστυνομικού συστήματος. Με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο μειώθηκαν σημαντικά τα οικονομικά κόστη των πολιτικών θεσμών, αλλά κατέστησε πιο δύσκολη και την δυνατότητα των αντι-συστημικών ομάδων να κινητοποιούν μεγάλους πληθυσμούς, εφόσον ο ρατσισμός δομικά έθεσε θύματα εναντίον θυμάτων.
Ο ρατσισμός δεν ήταν ένα απλό φαινόμενο. Ήταν, υπό μία έννοια, μία παγκόσμια, λαθεμένη βασική γραμμή, η οποία σηματοδοτούσε μία σχετική κατάσταση στο παγκόσμιο σύστημα ως ολιστική. Αυτή ήταν η “χρωματιστή” γραμμή. Το τι ήταν “λευκό” ή ανώτερο στρώμα είναι, φυσικά, ένα κοινωνικό και όχι ένα φυσιολογικό φαινόμενο[1], όπως θα ήταν εμφανές από την ιστορικά μεταβαλλόμενη θέση, σε παγκόσμιες (και εθνικές) κοινωνικά εννοιοδοτημένες “χρωματιστές γραμμές” τέτοιων ομάδων, όπως οι Νότιοι Ευρωπαίοι, οι Άραβες, οι Λατινοαμερικάνοι μιγάδες, και οι Ανατολικοί Ασιάτες.
Το χρώμα (ή η φυσιολογία) ήταν μία εύκολη ετικέτα για να χρησιμοποιηθεί, μιας και είναι εγγενώς δύσκολο να αλλάξει, και στο βαθμό που έχει υπάρξει ιστορικά ευνοϊκό, βασιζόμενοι στις ρίζες του ιστορικού καπιταλισμού στην Ευρώπη, έχει χρησιμοποιηθεί. Αλλά όποτε δεν ήταν ευνοϊκό, έχει απορριφθεί ή έχει τροποποιηθεί υπέρ άλλων ταυτοποιητικών χαρακτηριστικών. Σε πολλά συγκεκριμένα μέρη, οι ομάδες αυτών των αναγνωριστικών έχουν γίνει, με άλλα λόγια, αρκετά περίπλοκες. Όταν κάποιος αναλογιστεί το επιπρόσθετο γεγονός ότι η κοινωνική διαίρεση της εργασίας ήταν συνεχόμενα εξελισσόμενη, η εθνική/φυλετική ταυτοποίηση κατέληξε να είναι αρκετά ασαφής βάση για την οριοθέτηση των ορίων των ήδη υπαρχόντων κοινωνικών ομάδων. Οι ομάδες μετακινούνταν και άλλαζαν τον αυτοπροσδιορισμό τους με σχετική ευκολία (και θεωρούνταν απ' τους άλλους σαν να έχουν διαφορετικά όρια με την ίδια ευκολία). Όμως, η μεταβλητότητα των ορίων της οποιαδήποτε ομάδας δεν ήταν ασυνεπής, στη πραγματικότητα ήταν μάλλον μία λειτουργία, της επιμονής σε μία ολιστική ιεραρχία των ομάδων, η οποία είναι, η εθνικοποίηση του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.
Ο ρατσισμός, με άλλα λόγια, έχει υπάρξει ένας πολιτισμικός πυλώνας του ιστορικού καπιταλισμού. Η πνευματική κενότητά του δεν το εμπόδισε από το να εξαπολύσει τρομερές ωμότητες. Παρόλα αυτά, έχοντας υπόψιν την άνοδο των παγκοσμίων αντι-συστημικών κινημάτων στα τελευταία πενήντα με εκατό χρόνια, δέχεται τελευταία σφοδρή επίθεση. Όντως, σήμερα ο ρατσισμός με τις απότομες παραλλαγές του υπόκειται μία διαδικασία απονομιμοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ρατσισμός, όμως, δεν έχει υπάρξει ο μόνος ιδεολογικός πυλώνας του ιστορικού καπιταλισμού. Ο ρατσισμός έχει ύψιστη σημασία στη δημιουργία και την αναπαραγωγή των κατάλληλων εργατικών δυνάμεων. Η αναπαραγωγή τους, όμως, ήταν ανεπαρκής για να επιτρέψει την αέναη συσσώρευση του κεφαλαίου. Δε μπορούσε να προσδοκάται ότι οι εργατικές δυνάμεις θα επιτελούσαν ικανοποιητικά και συνεχόμενα αν δεν χειρίζονταν από στελέχη. Και τα στελέχη έπρεπε να δημιουργηθούν, κοινωνικοποιηθούν και αναπαραχθούν. Η πρωταρχική ιδεολογία που λειτούργησε για την δημιουργία, κοινωνικοποίηση και την αναπαραγωγή τους δεν ήταν η ιδεολογία του ρατσισμού. Ήταν η ιδεολογία της οικουμενικότητας.
Ο ρατσισμός έχει εξυπηρετήσει ως μία συνολική ιδεολογία αιτιολόγησης της ανισότητας. Αλλά έχει υπάρξει ως πολλά περισσότερα. Έχει εξυπηρετήσει στην κοινωνικοποίηση των ομάδων στον ρόλο τους στην οικονομία. Οι εντυπωμένες στάσεις (οι προκαταλήψεις, η απροκάλυπτη, μεροληπτική συμπεριφορά στην καθημερινή ζωή) εξυπηρέτησε στη δημιουργία ενός πλαισίου κατάλληλης και νομιμοποιημένης συμπεριφοράς για το άτομο και για τους άλλους στο οικογενειακό περιβάλλον κάποιου και στην εθνοτική του ομάδα. Ο ρατσισμός, όπως και ο σεξισμός, λειτούργησε ως μια αυτο-καταπιεστική ιδεολογία, δημιουργώντας προσδοκίες και μετά περιορίζοντάς τες.
Ο ρατσισμός σίγουρα δεν ήταν μόνο αυτο-καταπιεστικός· ήταν επίσης κατασταλτικός. Εξυπηρέτησε στη διατήρηση των ομάδων της χαμηλής τάξης σε μία σειρά, και χρησιμοποίησε τις ομάδες της μεσαίας τάξης ως άμισθους στρατιώτες του παγκόσμιου αστυνομικού συστήματος. Με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο μειώθηκαν σημαντικά τα οικονομικά κόστη των πολιτικών θεσμών, αλλά κατέστησε πιο δύσκολη και την δυνατότητα των αντι-συστημικών ομάδων να κινητοποιούν μεγάλους πληθυσμούς, εφόσον ο ρατσισμός δομικά έθεσε θύματα εναντίον θυμάτων.
Ο ρατσισμός δεν ήταν ένα απλό φαινόμενο. Ήταν, υπό μία έννοια, μία παγκόσμια, λαθεμένη βασική γραμμή, η οποία σηματοδοτούσε μία σχετική κατάσταση στο παγκόσμιο σύστημα ως ολιστική. Αυτή ήταν η “χρωματιστή” γραμμή. Το τι ήταν “λευκό” ή ανώτερο στρώμα είναι, φυσικά, ένα κοινωνικό και όχι ένα φυσιολογικό φαινόμενο[1], όπως θα ήταν εμφανές από την ιστορικά μεταβαλλόμενη θέση, σε παγκόσμιες (και εθνικές) κοινωνικά εννοιοδοτημένες “χρωματιστές γραμμές” τέτοιων ομάδων, όπως οι Νότιοι Ευρωπαίοι, οι Άραβες, οι Λατινοαμερικάνοι μιγάδες, και οι Ανατολικοί Ασιάτες.
Το χρώμα (ή η φυσιολογία) ήταν μία εύκολη ετικέτα για να χρησιμοποιηθεί, μιας και είναι εγγενώς δύσκολο να αλλάξει, και στο βαθμό που έχει υπάρξει ιστορικά ευνοϊκό, βασιζόμενοι στις ρίζες του ιστορικού καπιταλισμού στην Ευρώπη, έχει χρησιμοποιηθεί. Αλλά όποτε δεν ήταν ευνοϊκό, έχει απορριφθεί ή έχει τροποποιηθεί υπέρ άλλων ταυτοποιητικών χαρακτηριστικών. Σε πολλά συγκεκριμένα μέρη, οι ομάδες αυτών των αναγνωριστικών έχουν γίνει, με άλλα λόγια, αρκετά περίπλοκες. Όταν κάποιος αναλογιστεί το επιπρόσθετο γεγονός ότι η κοινωνική διαίρεση της εργασίας ήταν συνεχόμενα εξελισσόμενη, η εθνική/φυλετική ταυτοποίηση κατέληξε να είναι αρκετά ασαφής βάση για την οριοθέτηση των ορίων των ήδη υπαρχόντων κοινωνικών ομάδων. Οι ομάδες μετακινούνταν και άλλαζαν τον αυτοπροσδιορισμό τους με σχετική ευκολία (και θεωρούνταν απ' τους άλλους σαν να έχουν διαφορετικά όρια με την ίδια ευκολία). Όμως, η μεταβλητότητα των ορίων της οποιαδήποτε ομάδας δεν ήταν ασυνεπής, στη πραγματικότητα ήταν μάλλον μία λειτουργία, της επιμονής σε μία ολιστική ιεραρχία των ομάδων, η οποία είναι, η εθνικοποίηση του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.
Ο ρατσισμός, με άλλα λόγια, έχει υπάρξει ένας πολιτισμικός πυλώνας του ιστορικού καπιταλισμού. Η πνευματική κενότητά του δεν το εμπόδισε από το να εξαπολύσει τρομερές ωμότητες. Παρόλα αυτά, έχοντας υπόψιν την άνοδο των παγκοσμίων αντι-συστημικών κινημάτων στα τελευταία πενήντα με εκατό χρόνια, δέχεται τελευταία σφοδρή επίθεση. Όντως, σήμερα ο ρατσισμός με τις απότομες παραλλαγές του υπόκειται μία διαδικασία απονομιμοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ρατσισμός, όμως, δεν έχει υπάρξει ο μόνος ιδεολογικός πυλώνας του ιστορικού καπιταλισμού. Ο ρατσισμός έχει ύψιστη σημασία στη δημιουργία και την αναπαραγωγή των κατάλληλων εργατικών δυνάμεων. Η αναπαραγωγή τους, όμως, ήταν ανεπαρκής για να επιτρέψει την αέναη συσσώρευση του κεφαλαίου. Δε μπορούσε να προσδοκάται ότι οι εργατικές δυνάμεις θα επιτελούσαν ικανοποιητικά και συνεχόμενα αν δεν χειρίζονταν από στελέχη. Και τα στελέχη έπρεπε να δημιουργηθούν, κοινωνικοποιηθούν και αναπαραχθούν. Η πρωταρχική ιδεολογία που λειτούργησε για την δημιουργία, κοινωνικοποίηση και την αναπαραγωγή τους δεν ήταν η ιδεολογία του ρατσισμού. Ήταν η ιδεολογία της οικουμενικότητας.
Ενώ ο ρατσισμός
εξυπηρέτησε ως ένας μηχανισμός παγκόσμιου ελέγχου των άμεσων παραγωγών, η
οικουμενικότητα εξυπηρέτησε στη καθοδήγηση των δραστηριοτήτων της αστικής τάξης
άλλων κρατών και διαφόρων μεσαίων στρωμάτων παγκοσμίως σε μέσα που θα
μεγιστοποιούσαν τη στενή ενσωμάτωση των παραγωγικών διαδικασιών και της ομαλής
λειτουργίας του διακρατικού συστήματος, ως εκ τούτου διευκολύνοντας την
συσσώρευση του κεφαλαίου. Αυτό απαιτούσε τη δημιουργία ενός παγκόσμιου αστικού
πολιτισμικού πλαισίου που θα μπορούσε διεισδύσει στις “εθνικές”
διαφοροποιήσεις. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό αναφερόμενοι στην επιστήμη και
την τεχνολογία, αλλά και στο χώρο των πολιτικών ιδεών και των κοινωνικών επιστημών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου