Αγγελική Καλλιμανώλη. Το ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› και η αφορμή για την περιβαλλοντική καταστροφή του μέλλοντος.

Αγγελική Καλλιμανώλη. Το ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› και η αφορμή για την περιβαλλοντική   καταστροφή του μέλλοντος.

  Λίγο πριν τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ενεπλάκησαν σε ένα ανελέητο κυνηγητό εξεύρεσης του ‹‹μυστικού›› κατασκευής ατομικών βομβών. Με την κωδική ονομασία ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν›› (επίσημα Manhattan District, και ανεπίσημα Manhattan Project) φέρεται στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία και ιδιαίτερα στη στρατιωτική, το άκρως απόρρητο αγγλο-αμερικανικό πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων. Υπό την στρατιωτική επίβλεψη του στρατηγού Leslie Groves και την επιστημονική καθοδήγηση του J. Robert Oppenheimer κατασκευάστηκαν στο Los Alamos του Mexico, στο Hanford της Washington και στο Oak Ridge του Tennessee, οι τρεις πρώτες εγκαταστάσεις που επρόκειτο να στεγάσουν το μεγαλεπήβολο ‹‹Πρόγραμμα Μανχάταν››. 

  Στοιχειώδες χαρακτηριστικό της επιχείρησης αποτελούσε η απόλυτη μυστικότητα ειδικά αν αναλογιστούμε ότι ούτε ο ίδιος ο Harry Truman δεν είχε γνώση αυτής όταν ανέλαβε την αμερικανική προεδρία το 1945.[1] Έως και το 1944 τα χρηματικά κονδύλια επιχορήγησης του προγράμματος προέρχονταν αποκλειστικά και μόνο από στρατιωτικούς φορείς, μακριά από το ‘’εξονυχιστικό’’ βλέμμα του Κογκρέσου. Η προφανής αιτία για το πέπλο μυστηρίου που είχε καλύψει την εν λόγω επιχείρηση ήταν, φυσικά, ο φόβος να αποκτήσει είσοδο στα μυστικά κατασκευής μιας πυρηνικής βόμβας κάποιος εχθρός, όπως η Γερμανία ή η Ιαπωνία.[2] Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την περίοδο το Γ’ Ράιχ ήλεγχε μία από τις μεγαλύτερες πηγές ουρανίου στον κόσμο και πως ελάχιστα έτη νωρίτερα, το 1938, ο Γερμανός χημικός Otto Hahn και ο βοηθός του Fritz Strassman είχαν διασπάσει το άτομο (το σπέρμα της θεωρητικής ιδέας βέβαια ανήκει στον Ιταλό φυσικό Enrico Fermi το 1934, ο οποίος και κατασκεύασε τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα στο Σικάγο των ΗΠΑ το 1942).

  Η πραγματική, όμως, απειλή για την Αμερική παρέμενε η Ιαπωνία. Φυσικά η λύση βρέθηκε άμεσα: μία βόμβα ουρανίου χτυπά την Χιροσίμα την 6^η Αυγούστου του 1945 ενώ ακολουθεί και δεύτερο χτύπημα με μία βόμβα πλουτωνίου να ισοπεδώνει το Ναγκασάκι τρεις ημέρες αργότερα. Η Αμερική πραγματοποίησε μία ‹‹υπέρλαμπρη›› επίδειξη δύναμης και ικανοτήτων, αφήνοντας εκατοντάδες νεκρούς στο πέρασμά της και την Ιαπωνία ‹‹παραδομένη›‹ στα χέρια της πρώτης.

  Με τη λήξη του πολέμου, το πρόγραμμα πέρασε από στρατιωτικό σε πολιτικό έλεγχο το 1947 με την δημιουργία της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ (AEC), με επικεφαλής τον Oppenheimer, ο οποίος πάλεψε με θέρμη προκειμένου η εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας να γίνεται με σύνεση και για ειρηνικούς σκοπούς προς όφελος των πολιτών. Παρ’ όλα αυτά, επικράτησε η ιδεολογία του Fermi συστήνοντας ‹‹προτεραιότητα στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων››.[3] Αυτό που ποτέ, όμως, δεν απαιτήθηκε από την AEC ήταν η παρακολούθηση της περιβαλλοντικής βλάβης που προερχόταν από τα χρησιμοποιούμενα ραδιενεργά υλικά και τα απόβλητα αυτών. Τραγική παράλειψη, επιπροσθέτως, αποτέλεσε το γεγονός πως δεν δημιουργήθηκε μια πολιτική ελέγχου και δεν δόθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση τυχόν δυσμενών περιβαλλοντικών ατυχημάτων που ενδέχεται να συμβούν κατά τη διαδικασία παραγωγής πυρηνικών όπλων.[4]

  Κάθε πυρηνικό εργοστάσιο παράγει τόνους επικίνδυνων αποβλήτων. Ενδεικτικά, η μονάδα του Hanford, η οποία διαθέτει πλούσιο ιστορικό στην αμέλεια περιβαλλοντικής προστασίας,[5] παρήγαγε 200 δισ. γαλόνια ραδιενεργών αποβλήτων από το 1942 έως το 1980[6], τα οποία απορρίπτονταν απευθείας στο έδαφος μιας και επικρατούσε η θεωρία ότι το έδαφος απορροφά κάθε ραδιενεργό στοιχείο και όλα τα εν δυνάμει επικίνδυνα χημικά εξαφανίζονται.[7] Στην πραγματικότητα, βέβαια, αυτός ο τρόπος διάθεσης των απορριμμάτων αποτελεί την ‹‹βέλτιστη›› μορφή ρύπανσης των λεκανών απορροής υπόγειων υδάτων.[8] Τραγικό παράδειγμα αποτέλεσαν οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου στην περιοχή Savannah River, όπου και χάρισαν απλόχερα άφθονο τρίτιο[9] (γνωστό ως υπερβαρύ υδρογόνο), στρόντιο[10] και ποικίλα νιτρικά άλατα (όπως νιτρικό νάτριο) στα νερά της υπόγειας ροής. H οργάνωση Mobilization for Survival (1989) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι συνολικά μολύνθηκαν με ραδιενεργό τρίτιο και ιώδιο καθώς και άλλα τοξικά χημικά σχεδόν 100 τετραγωνικά μίλια υπόγειων υδάτων, και πως ακόμα και σήμερα κάποια από αυτά εξακολουθούν να διαρρέουν στο υπέδαφος.

  Η αμερικανική κυβέρνηση χρειάζεται εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να προβεί σε πλήρη εκκαθάριση όλων των πυρηνικών εργοστασίων από την εποχή του προγράμματος Μανχάταν και μετέπειτα. Παραμένει άγνωστο εάν ποτέ θα τα καταφέρει. Η απουσία σχετικών νόμων έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1970 στάθηκε η αφορμή για πλήρη βιασμό του περιβάλλοντος και της φύσης. Η κανονικοποίηση της παρέκκλισης αποτέλεσε την τάση λειτουργίας και δράσης όλων των εμπλεκόμενων φορέων στο πεδίο παραγωγής πυρηνικών όπλων. Προσδίδοντας πρωταρχικό ρόλο στους παραγωγικούς στόχους, αμελήθηκε η ορθή διάθεση και αποθήκευση των πυρηνικών αποβλήτων, μετατρέποντας κάθε παράνομη πρακτική σε μια συνηθισμένη μέθοδο οργανωτικής λειτουργίας.

---

[1] Βλ. Powaski, 1987 και Williams & Cantelon, 1984.

[2] Βλ. Powaski, ό.π.

[3] ό.π., σελ. 111.

[4] Steele, 1989.

[5] U.S. Department of Energy, 1995.

[6] ό.π.

[7] U.S. General Accounting Office, 1986, σελ. 31.

[8] ό.π.

[9] Το τρίτιο ή υδρογόνο-3 (Τ ή ³H ) είναι ραδιενεργό ισότοπο του υδρογόνου με χρόνο ημιζωής 12 χρόνια και μπορεί να προκαλέσει καρκινογενέσεις, τερατογενέσεις και μεταλλάξεις. Η συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων του στο πόσιμο νερό έχει βρεθεί επιζήμια για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, ειδικά για τα ανθρώπινα βρέφη.

[10] Ειδικά για τα παιδιά η υπερβάλλουσα λήψη στροντίου μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για την υγεία, δεδομένου ότι ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στην ανάπτυξη των κοκκάλων.