Χριστόφορος Γεωργόπουλος. ΜΜΕ και τεχνικές χειραγώγησης

Χριστόφορος Γεωργόπουλος. ΜΜΕ και τεχνικές χειραγώγησης

    Έχουμε ήδη ορίσει την χειραγώγηση ως αναπαραγωγή ενός μονοδιάστατου τρόπου σκέψης και συλλογικής συμπεριφοράς, στα πλαίσια του οποίου ιδέες, στόχοι και δραστηριότητες που υπερβαίνουν το κατεστημένο σύστημα λόγου και δράσης απωθούνται και εκφυλίζονται. Η εν λόγω προσέγγιση επικεντρώνεται στα ΜΜΕ και εκφράζει την κεντρική θέση των Herman και Chomsky (βλ. “Manufacturing Consent: The Political Economy of Mass Media”, 1988) για τον καθορισμό των ορίων της δημόσιας συζήτησης, κατά τρόπο ώστε πραγματικά ριζοσπαστικές απόψεις να αποκλείονται από κάθε διάλογο, εφόσον στα άκρα έχουν τοποθετηθεί συμβατικές αντιλήψεις που δεν απειλούν την καθεστηκυία τάξη. Εδώ θα εξετάσουμε μερικές από τις αποτελεσματικότερες τεχνικές χειραγώγησης, με αναφορές σε ηχηρά ιστορικά παραδείγματα.

Α) Εξασφάλιση συναίνεσης στην βάση τεχνητών γεγονότων. Αντιστρέφοντας την συστημική θέση περί φυσικής ροπής στην εγκληματικότητα, υιοθετούμε την άποψη πως η καλοσύνη αποτελεί εγγενή ανθρώπινη αρετή και δεχόμαστε τον αφορισμό του Rousseau πως «ό,τι κακό πρέπει να αναζητηθεί στον πολιτισμό και τις κοινωνικές δομές». Πιστεύουμε βαθύτατα πως, στην συντριπτική τους πλειονότητα, οι πολίτες, αν διαπίστωναν την στήριξη που παρέχουν σε διεφθαρμένα, βάρβαρα καθεστώτα θα αντιδρούσαν βίαια και σπασμωδικά. Η ιστορία της εισβολής στο Βιετνάμ μας δικαιώνει. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, με μόνη την δοκιμασμένη συνταγή της κομμουνιστικής ετικέτας, θεωρούσε πως διέθετε συναίνεση για την ισοπέδωση της χώρας. Απευθείας ανταποκρίσεις και αλογόκριτα ρεπορτάζ αναμενόταν να ενισχύσουν το πατριωτικό αίσθημα. Τα αποτελέσματα γνωστά: ένα ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα, ένα ριζοσπαστικό καλλιτεχνικό ρεύμα, μία διεθνής κατακραυγή από απειράριθμους πολίτες που δεν επιθυμούσαν να λάβουν μέρος σε μία γενοκτονία. Το πάθημα έγινε μάθημα για την ιμπεριαλιστική εξουσία. Η Θάτσερ έδειξε το δρόμο με τα Φώκλαντ, διενεργώντας έναν πόλεμο- εξπρές που σχεδόν ποτέ δεν εμφανίστηκε στον τύπο. Και οι ΗΠΑ ακολούθησαν με τον πόλεμο του Κόλπου, έναν πόλεμο υπό απροκάλυπτη στρατιωτική λογοκρισία, με δήθεν πεδία μαχών και σημεία ανταποκρίσεων σκηνοθετημένα από τον στρατό και δουλοπρεπείς ρεπόρτερ να επιβραβεύονται, την ώρα που άλλοι – κριτικοί- αποπέμπονταν ή και κακοποιούνταν. Παράλληλα, η συναίνεση εξασφαλίσθηκε μέσα από ευθεία εξαπάτηση του πληθυσμού, μία συμπαιγνία οργανωμένη από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και Κουβέιτ, με την βοήθεια της εταιρίας προπαγάνδας “Hill and Knowlton”. Κατά την διάρκεια του πολέμου, μία νεαρή νοσοκόμα από το Κουβέιτ εμφανίστηκε δακρυσμένη μπροστά στην αρμόδια επιτροπή του Κογκρέσου, για να καταθέσει πως Ιρακινοί στρατιώτες είχαν εισβάλλει σε νοσοκομείο της χώρας της, είχαν βγάλει νεογνά από τις θερμοκοιτίδες τους και τα είχαν αφήσει να πεθάνουν. Η ιστορία προβλήθηκε επανειλημμένα από τα ΜΜΕ και αναπαρήχθη από τους πολιτικούς, προκαλώντας μία έκρηξη μίσους απέναντι στην κτηνωδία των Ιρακινών. Ο αρχικά μουδιασμένος πληθυσμός επικροτούσε πλέον ενθουσιωδώς την συντριβή του δαίμονα. Μόνο μετά το τέλος του πολέμου θα αποδεικνυόταν πως η νεαρή νοσοκόμα ήταν η κόρη του πρέσβη του Κουβέιτ στις ΗΠΑ, όπου και διέμενε καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου. Η εγκληματική μηχανορραφία κυβέρνησης- εταιριών είχε στο μεταξύ νομιμοποιήσει την σφαγή μερικών δεκάδων χιλιάδων αμάχων.

Β) Πλήρης αποκλεισμός των εναλλακτικών φωνών, του συνόλου των ερεθισμάτων που προτείνουν μία κοσμοθεωρία ικανή να υπονομεύσει τα όρια του αποδεκτού διαλόγου. Το 1992, ο Larry Agran έθεσε προεδρική υποψηφιότητα με την παράταξη των δημοκρατικών. Ως δήμαρχος του Irvine της California είχε αναπτύξει μία σειρά κοινωνικών προγραμμάτων για παιδιά και ηλικιωμένους. Βελτίωσε τα μέσα μαζικής μεταφοράς, μείωσε τις τιμές των εισιτηρίων, ενθάρρυνε την ανακύκλωση. Το πολιτικό του πρόγραμμα εστίαζε στην μείωση των πολεμικών δαπανών και τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Κοντολογίς, η ρητορική και η πρακτική του υποστήριζαν ακριβώς όσα περιθωριοποιούσε η υπερσυντηρητική παράδοση των Bush και Reagan. Αποτέλεσμα: παρά την ευρεία στήριξη σε περιφερειακό επίπεδο, ο αποκλεισμός από κάθε εθνικό τηλεοπτικό debate. Επίσημα χείλη θα μαρτυρούσαν αργότερα πως ο Agran τέθηκε σκόπιμα και συμφωνημένα στο περιθώριο. Ας σημειωθεί πως ο τελικά εκλεγείς Bill Clinton αποφάσισε με πυγμή να θέσει τέρμα στις «παλιομοδίτικες ιδέες για κοινωνικά επιδόματα και μητέρες που συντηρούνται από την πρόνοια». Κρατικής βοήθειας δικαιούνται μόνο οι εξαρτημένοι διευθυντές επιχειρήσεων.

Γ) Λέξεις- ταμπού. Με σπουδαιότερη- ποια άλλη;- την τάξη. Η κοινωνική κατασκευή του σύγχρονου κράτους καταρρέει αν ομολογήσουμε την ύπαρξη τάξεων. Κατά τον Πουλαντζά, το κράτος, για να εξασφαλίσει την μακροημέρευσή του, πρέπει να εμφανίζεται ως εκπρόσωπος ενός γενικού, υπερταξικού συμφέροντος. Εργαζόμενοι και επιχειρήσεις, πολίτες και κυβερνήσεις, είμαστε όλοι μία μεγάλη, ευτυχισμένη οικογένεια. Δουλεύουμε μαζί για το κοινό καλό, για το εθνικό συμφέρον. Διαλέγουμε τους πολιτικούς και εκείνοι μας υπηρετούν. Όλες οι εξουσίες απορρέουν από την λαϊκή κυριαρχία και ασκούνται στο όνομά της. Αυτή είναι η όμορφη αταξική ιστορία των δυτικών δημοκρατιών, ιστορία κατασκευασμένη για όσους ζουν στο περιθώριο, αφού οι ισχυροί πάντα διέθεταν και διαθέτουν ταξική συνείδηση. Ο κωμικός, συγγραφέας και κριτικός κοινωνικός αναλυτής George Carlin συνόψισε την κρατικό- επιχειρηματική προπαγάνδα σε δέκα σημεία: όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, η δικαιοσύνη είναι τυφλή, ο τύπος είναι ελεύθερος, η ψήφος μετράει, οι επιχειρηματίες είναι έντιμοι, οι καλοί κυβερνούν, η αστυνομία είναι με το μέρος του πολίτη, ο θεός μας προσέχει, η ποιότητα ζωής μας δεν θα χειροτερεύσει, όλα θα πάνε καλά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ποιος θα μπορούσε να κάνει λόγο για ταξική κοινωνία; Μία ακόμη λέξη- ταμπού που ανακλαστικά προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις είναι ο συνδικαλισμός- συνδικάτο. Ο όρος συνδικάτο εργαζομένων είναι φορτισμένος με αρνητικό πρόσημο. Συμβαίνει το ίδιο με την ένωση βιομηχάνων;