Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Πρωταρχική συσσώρευση και νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση. Δεύτερο Μέρος.

Χριστόφορος Γεωργόπουλος. Πρωταρχική συσσώρευση και νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση. Δεύτερο Μέρος.

…….

-Η Περίπτωση του Νερού.

     Επιλέγουμε να ανοίξουμε την ενότητα του νερού με μία δήλωση του Πίτερ Μπράμπεκ, προέδρου του επιχειρηματικού κολοσσού Nestle, της 27^ης ισχυρότερης εταιρίας παγκοσμίως. Πρόκειται για μία εντυπωσιακά κυνική και άκρως αλαζονική ομολογία, πλην όμως ενδεικτική και απολύτως αντιπροσωπευτική των ληστρικών διαθέσεων του νεοφιλελευθερισμού: «Σήμερα, ο κόσμος πιστεύει πως ότι προέρχεται από την φύση είναι καλό, κάτι που αποτελεί ξεπερασμένο σύνθημα». Ήδη από την πρώτη φράση γίνεται κατανοητό πως νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, σε αντίθεση με ότι μας επαναλαμβάνουν οι ταγοί του νεοφιλελεύθερου δόγματος, είναι έννοιες ασύμβατες. Τα κέρδη των πολυεθνικών δεν σέβονται, δεν υπολογίζουν, δεν φοβούνται την φύση. Και προσθέται με ακόμη μεγαλύτερη αλαζονεία ο κύριος Μπράμπεκ: «Μετά από 15 χρόνια που όλοι τρώνε μεταλλαγμένα στις ΗΠΑ, δεν έχει προκύψει ούτε μία ασθένεια. Και παρόλα αυτά στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ακόμη επιφυλακτικοί». Παραβλέποντας την ανεπιφύλακτη ομολογία περί μεταλλαγμένων και κατά συνέπεια την αδίστακτη εξαπάτηση του καταναλωτικού κοινού, παρατηρούμε με ενδιαφέρον πως ο πρόεδρος της Nestle διατυπώνει με βεβαιότητα πορίσματα ιατρικών ερευνών που θα απαιτούσαν δεκαετίες για να ολοκληρωθούν. Και συμπληρώνει: «Οι εξτρεμιστικές ΜΚΟ προσπαθούν να παρουσιάσουν το νερό ως δημόσιο αγαθό», και επαναλαμβάνει για όποιον τυχόν δεν το εμπέδωσε πως «αυτό είναι εξτρεμιστική πρόταση». Ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός στην πιο ωμή εκδοχή του: επίθεση στο κράτος, δαιμονοποίηση των ΜΚΟ και κάθε μορφής κοινωνικής αντίδρασης, περιφρόνηση του φυσικού περιβάλλοντος, ιδιωτικοποιήσεις και συσσώρευση πλούτου στα χέρια λιγοστών πολυεθνικών. Και καταλήγει ο κύριος Μπράμπεκ: «Το νερό είναι ένα διατροφικό προϊόν όπως όλα τα άλλα. Ως τέτοιο πρέπει να έχει αγοραστική αξία». Το γεγονός ότι διευθυντικά στελέχη πολυεθνικών τύπου Μπράμπεκ εκφράζουν με τέτοιο κυνισμό και αλαζονεία το δικαίωμα των ιδιωτικών τυραννιών των οποίων προΐστανται να λεηλατούν τον φυσικό πλούτο και να κερδοσκοπούν επί του φυσικού περιβάλλοντος, είναι κάτι που δεν ξενίζει. Εκείνο που οφείλει να μας προβληματίσει είναι πως τέτοιες απόψεις γίνονται πλέον ευρέως αποδεκτές από τους πολιτικούς- μαριονέτες των εταιριών, τους δημοσιογράφους των καθεστωτικών ΜΜΕ και μία ακαδημαϊκή κοινότητα που εξακολουθεί να περιορίζει την έννοια της βίας στις βόμβες του «αντάρτικου πόλης» αλλά δεν κρίνει σκόπιμο να περιλάβει την λεηλασία του φυσικού περιβάλλοντος.

     Το ελληνικό αναπτυξιακό θαύμα θα παρέμενε ημιτελές χωρίς την ιδιωτικοποίηση του νερού, όπως συνέβη και σε όλες τις χώρες που είχαν την ευτυχία να βιώσουν παρόμοιες «σωτηρίες». Το ελληνικό νερό μπαίνει στο στόχαστρο ήδη από την εποχή του πρώτου μνημονίου. Οι κυρίαρχοι φορείς κατήχησης (πολιτικοί, ΜΜΕ, ακαδημαϊκοί), προλειαίνουν το έδαφος για τους υποψήφιους πολυεθνικούς αγοραστές. Μας μιλούν για απόλυτη επιτυχία όσων ιδιωτικοποιήσεων είχαν προηγηθεί, κάνουν λόγο για εξάπλωση τους στην πλειονότητα των ανεπτυγμένων χωρών, παρουσιάζουν την εκποίηση του πολυτιμότερου φυσικού αγαθού ως τεκμήριο προόδου, εκσυγχρονισμού, απαλλαγής από τις παθογένειες του παρελθόντος. Ας δούμε ωστόσο τι συνέβη στον πραγματικό κόσμο, με βάση στοιχεία που συλλέγουμε από την διεθνή εμπειρία.

     Στο πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα της Γαλλίας, ο Σιράκ αποφασίζει την ιδιωτικοποίηση του νερού στο Παρίσι το 1985. Οι τιμές αυξάνονται διαρκώς επί 15 έτη, τα τιμολόγια διογκώνονται κατά 260%, την ώρα που δεν πραγματοποιείται καμία εργασία αναβάθμισης του δικτύου. Όταν το 2001, με αλλαγή της δημαρχίας, αποφασίστηκε η επανιδιωτικοποίηση του δικτύου ύδρευσης, οι τιμές μειώθηκαν αμέσως κατά 8% και τα έσοδα επενδύθηκαν σε ανανέωση και συντήρηση του δικτύου. Παράλληλα, εξοικονομήθηκαν 35 εκατομμύρια ευρώ ανά έτος και μέσα σε ένα μόλις χρόνο (2009-2010) τα τιμολόγια μειώθηκαν κατά 9%. Σήμερα, στο σύνολο της γαλλικής επικράτειας, όπου υπάρχει δημόσια διαχείριση, το τιμές του νερού είναι 20% χαμηλότερες σε σχέση με τις περιοχές όπου το νερό τελεί υπό καθεστώς ιδιωτικού ελέγχου.

     Στην Μεγάλη Βρετανία, η Θάτσερ ιδιωτικοποίησε, το 1989, το δίκτυο ύδρευσης σε Αγγλία και Ουαλία. Σε πέντε μόλις χρόνια οι τιμές αυξήθηκαν κατά 50%. Σήμερα, τέσσερις ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης ελέγχουν το νερό του νησιού και, παρά τα υποτιθέμενα ευεργετικά οφέλη του ανταγωνισμού, το κόστος παραμένει σε δυσθεώρητα επίπεδα.

     Στην Αργεντινή, το 1993, πολυεθνικές εταιρίες, με τις ευλογίες της Παγκόσμιας Τράπεζας, ανέλαβαν τον έλεγχο του νερού, αύξησαν τα τιμολόγια και επέφεραν πλήγμα σε εκατομμύρια φτωχών. Παράλληλα μείωσαν τα έξοδα συντήρησης, με αποτέλεσμα συχνές πλημμύρες σε φτωχογειτονιές. Μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών αδυνατούσε να πληρώσει και μόλις το 2005 Suez και  Aqua de Barcelona αποσύρθηκαν, έχοντας προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημίες στον φυσικό πλούτο και το βιοτικό επίπεδο των Αργεντινών. Όσον αφορά το παραμύθι περί ανόδου της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, σημειώνουμε πως μόλις των 45% των σχετικών υποσχέσεων τηρήθηκε και μόλις 12% των λυμάτων υποβλήθηκε σε επεξεργασία.

     Στην Βολιβία, η νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας. Η υπερχρεωμένη χώρα λαμβάνει δάνειο από το ΔΝΤ το 1998, με όρο την ιδιωτικοποίηση όλων των δημοσίων υπηρεσιών. Το δίκτυο ύδρευσης καταλήγει σε όμιλο εταιριών, με επικεφαλής την αμερικανική Bechtel. Η πώληση πραγματοποιείται το 1999 και τον επόμενο χρόνο οι τιμές πολλαπλασιάζονται. Θα ακολουθήσει ο «πόλεμος του νερού», με την Bechtel να επιχειρεί να ελέγξει ακόμη και το νερό της βροχής.

     Στην Νικαράγουα, η αύξηση των τιμών του νερού κατά 10% οδήγησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο να διακόψει την εκπαίδευση των παιδιών του. Μία χώρα που καλύπτεται κατά 10% από νερό κατέληξε να μην παρέχει σε αυτό πρόσβαση για το 20% του πληθυσμού της. Στην Νότιο Αφρική, από τον Αύγουστο του 2000 έως τον Ιανουάριο του 2002 καταγράφηκαν 300 θάνατοι και 250.000 μολύνσεις από χολέρα, λόγω της έλλειψης πρόσβασης σε καθαρό, πόσιμο νερό. Στην Ρουμανία, η ιδιωτικοποίηση του 2000 οδήγησε σε δωδεκαπλασιασμό των τιμών μέχρι το 2013.

     Ο Martin Pigeon, εκ των συγγραφέων του βιβλίου «Επαναδημοτικοποίηση: Επιστρέφοντας το Νερό στα Δημόσια Χέρια» (“Remunicipalization- Putting Water Back into Public Hands”), εξετάζοντας, μεταξύ άλλων, τις παραπάνω περιπτώσεις, καταλήγει πως τα αίτια αποτυχίας των ιδιωτικοποιήσεων είναι παντού κοινά: εταιρίες- κολοσσοί λυμαίνονται τους υδάτινους πόρους και αθετούν συστηματικά τις δεσμεύσεις τους για ανανέωση και συντήρηση του δικτύου ύδρευσης. Σε πρόσφατη έκθεσή τους, η Ελληνική Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και η Διεθνής Ερευνητική Ομάδα Δημοσίων Υπηρεσιών (PSIRU) επιχείρησαν μία αποτίμηση των μέχρι στιγμής ιδιωτικοποιήσεων με βάση την διεθνή εμπειρία. Παρατήρησαν αυξήσεις τιμών, έλλειψη επενδύσεων, δημιουργία καρτέλ, διαφθορά, απάτες, απουσία λογοδοσίας, επίπλαστα οικονομικά στοιχεία, χαμηλή αποδοτικότητα. Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και πρόσφατη έκθεση του ΕΜΠ με τίτλο «Υδάτινοι πόροι, υποδομές και υπηρεσίες νερού». Οι ερευνητές, καταγράφοντας τα αποτελέσματα ιδιωτικοποιήσεων ανά τον κόσμο παρατηρούν αποκλεισμό των κατώτερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων από την πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό, αθέτηση των υποσχέσεων ανάπτυξης του δικτύου, εκτεταμένα κρούσματα διαφθοράς και σκανδαλώδη ποσοστά κέρδους για ιδιώτες.

     Όσον αφορά την υποτιθέμενη συναίνεση της κοινής γνώμης στην ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων σημειώνουμε τα εξής: Σχεδόν 2 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν καταθέσει αναφορά (Petition) κατά της ιδιωτικοποίησης στην Κομισιόν, με την τελευταία να απορρίπτει την αναφορά και να αδιαφορεί για την βούληση των ευρωπαϊκών λαών. Η Right2Water, ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών, συγκέντρωσε 1,38 εκατομμύρια υπογραφές μόνο από την Γερμανία. Η Ολλανδία με νόμο του 2004 κήρυξε παράνομη κάθε συμμετοχή ιδιωτικού οργανισμού σε υπηρεσίες ύδρευσης. Στην νεοφιλελεύθερη Γερμανία, με εξαίρεση το Βερολίνο, οι υπηρεσίες ύδρευσης ανήκουν στο δημόσιο. Στην Ιταλία, 96% όσων συμμετείχαν στο σχετικό δημοψήφισμα τάχθηκε κατά της ιδιωτικοποίησης. Ο Μπερλουσκόνι αναγκάζεται να αποδεχθεί το αποτέλεσμα, για να αντικατασταθεί από τον Μάριο Μόντι, μη εκλεγμένο τεχνοκράτη της Goldman Sachs, σε μία ιστορία που παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την ελληνική περίπτωση Παπαδήμου.

     Και ενώ σε ολόκληρο τον πλανήτη κυριαρχεί η αντίστροφη τάση, με επιστροφή των δικτύων ύδρευσης σε δημοτικό ή κρατικό έλεγχο, η Ελλάδα παραμένει πιστή στον δρόμο των ιδιωτικοποιήσεων, με στόχο την νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση. Ας εξετάσουμε όμως ειδικότερα την ελληνική περίπτωση.

     Η διαδικασία ιδιωτικοποίησης των ελληνικών υδάτων κινήθηκε επί πρωθυπουργίας Σημίτη, με την εισαγωγή της ΕΥΔΑΠ στο Χρηματιστήριο. Από το 1999, η ΕΥΔΑΠ ανήκει κατά 40% σε ιδιώτες και η επιχείρηση λειτουργεί με ιδιωτικά κριτήρια. Ωστόσο κάθε μέτοχος μεμονωμένα δεν κατέχει περισσότερο από το 3% του συνολικού κεφαλαίου. Έκτοτε, σε διάστημα δέκα ετών παρατηρήθηκε 200% αύξηση των τιμολογίων. Το 2008, η ΝΔ επαναφέρει το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης και τρεις κοινοπραξίες με επικεφαλής τους πολυεθνικούς κολοσσούς SUEZ, Veolia, Aqualia εμφανίζονται ως οι επικρατέστεροι ενδιαφερόμενοι. Σημειώνουμε πως τις SUEZ και Veolia βαρύνουν καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων τριών χωρών (ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία) για δωροδοκία κρατικών αξιωματούχων, σύναψη καρτέλ, λογισμικούς χειρισμούς σε επίπεδο απάτης, παράνομες πολιτικές δωρεές, μίζες κλπ. Εξάλλου, υψηλόβαθμα στελέχη των δύο πολυεθνικών έχουν στενές σχέσεις με ΔΝΤ και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ συχνά στελεχώνουν ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

     Στην ΔΕΘ του 2009, λίγο πριν αναλάβει την πρωθυπουργία, ο Γεώργιος Παπανδρέου διαβεβαίωνε πως είναι αντίθετος στην ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων. Η αναίρεση των προεκλογικών υποσχέσεων συνοδεύτηκε από το γνωστό επιχείρημα των νεοφιλελεύθερων δεξαμενών σκέψης: «Δεν θα πάρουμε τα δίκτυα. Θα αναλάβουμε μόνο την συντήρηση και την διαχείριση. Συνεπώς δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας για τους πολίτες». Παρέλειψαν να αναφέρουν πως το κόστος συντήρησης και αντικατάστασης των δικτύων βαραίνει τους πολίτες.

     Αναπόφευκτα, στο στόχαστρο τίθενται ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, με τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας να απαιτούν την παραχώρηση σε ιδιώτη- επενδυτή ενός ποσοστού 30% και 51% αντιστοίχως. Την ίδια ώρα, ο προϋπολογισμός του 2014 ζητά την εκμαίευση 3,5 δισεκατομμυρίων ευρώ από ιδιωτικοποιήσεις. Σημειώνουμε πως η ΕΥΑΘ είναι κερδοφόρος επιχείρηση, με 18 εκατομμύρια καθαρά κέρδη για το 2012, αποθεματικό 50 εκατομμυρίων και επενδύσεις ύψους 100 εκατομμυρίων στις υποδομές. Αυτό φυσικά δεν συγκίνησε την πολυεθνική Suez, επιχειρηματικό κολοσσό που ελέγχει τις υπηρεσίες νερού σε 130 χώρες, αριθμεί 173.000 υπαλλήλους και 115 εκατομμύρια πελάτες και εμφανίστηκε ως ο κυριότερος ενδιαφερόμενος.

      Αυτή την φορά, τα δημοκρατικά αντανακλαστικά των κατοίκων της Θεσσαλονίκης λειτούργησαν άμεσα. Σε δημοψήφισμα που οργανώθηκε παράλληλα με τις δημοτικές εκλογές της 18^ης Μαΐου 2014 και γνώρισε μαζική συμμετοχή (65% των ψηφισάντων στις εκλογές), το αποτέλεσμα υπήρξε μία συντριπτική, σχεδόν καθολική απόρριψη κάθε απόπειρας ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ (το «Όχι» ξεπέρασε το 98%). Υπενθυμίζουμε πως ο υπουργός Εσωτερικών Γ. Μιχελάκης ζήτησε από τους αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής να μην επιτρέψουν την ταυτόχρονη με τις λοιπές εκλογές διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Στη σχετική εγκύκλιο ανέφερε πως «…κάποιοι προτίθενται να στήσουν παράνομα κάλπες εντός σχολικών συγκροτημάτων στα οποία θα διεξάγονται εκλογές, προκειμένου οι εκλογείς να ψηφίζουν για θέματα άσχετα με την επίσημη και νομοθετικά προβλεπόμενη εκλογική διαδικασία». Για ακόμη μία φορά γίνεται κατανοητό πως θεσμοί άμεσης δημοκρατίας δεν έχουν θέση στις «αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες δυτικού τύπου» και ιδίως στην σύγχρονη, νεοφιλελεύθερη εκδοχή τους. Για ακόμη μία φορά φανερώνεται ο ρόλος που επιφυλάσσουν οι ελίτ στον ψηφοφόρο: επικύρωση ειλημμένων αποφάσεων, επιλογή ανάμεσα σε προ- διατυπωμένα ερωτήματα, παθητική παρατήρηση και όχι συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων.

     Σε κάθε περίπτωση, η Suez δεν κάμφθηκε ούτε από το 98% του δημοψηφίσματος και, όπως κάθε πολυεθνική, αδιαφόρησε για το αν είναι επιθυμητή από τους κατοίκους της πόλης. Η πολιτική ηγεσία των μνημονίων, οι δημοσιογράφοι των καθεστωτικών ΜΜΕ και λοιποί δημοκράτες με ανάλογες ευαισθησίες αγνόησαν την λαϊκή βούληση. Φωτεινή εξαίρεση αποτέλεσε η πρόσφατη απόφαση 1906/2014 της Ολομέλειας του ΣτΕ, κατά της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΔΑΠ, απόφαση που ανοίγει τον δρόμο για την σωτηρία της ΕΥΑΘ. Το ΣτΕ έκρινε σχετικώς πως η χωρίς αντάλλαγμα μεταβίβαση από το ελληνικό Δημόσιο στο ΤΑΙΠΕΔ ενός 34% του μετοχικού κεφαλαίου της ΕΥΔΑΠ και η μετατροπή της τελευταίας σε ιδιωτική επιχείρηση είναι αντίθετη στα άρθρα 5 και 21 του Συντάγματος, που κατοχυρώνουν την υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών. Εξάλλου, «ο χαρακτήρας της δημόσιας επιχείρησης αναιρείται στην περίπτωση αποξενώσεως του ελληνικού Δημοσίου από τον έλεγχο της Α.Ε. δια του μετοχικού κεφαλαίου» και προσθέτει πως «η κατ’ ουσίαν μετατροπή της δημόσιας επιχείρησης σε ιδιωτική, που λειτουργεί με γνώμονα το κέρδος, καθιστά αβέβαιη την συνέχιση της εκ μέρους της παροχής προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και δη υψηλής ποιότητας, η οποία δεν εξασφαλίζεται πλήρως με την κρατική εποπτεία». Ως προς την προφανή αντισυνταγματικότητα της ιδιωτικοποίησης προσθέτουμε και την άποψη του Κωστή Παπαιωάννου, προέδρου της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ): «Το δικαίωμα στο νερό είναι εμβληματικής σημασίας γιατί όλα τα δικαιώματα στη ζωή και το αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στηρίζονται σε αυτό ακριβώς. Είναι δικαίωμα καθολικό και πανανθρώπινο».

     Εκείνο συνεπώς που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο, ενόψει της αναγνώρισης από τον ΟΗΕ της πρόσβασης στο νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα, μνημονεύεται πλέον ως το περιεχόμενο μίας γενναίας, ριζοσπαστικής απόφασης. Πράγματι, το νεοφιλελεύθερο δόγμα έχει καταστεί σε τέτοιο βαθμό κυρίαρχο- οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά- ώστε οι έννοιες του κανονικού και του μετριοπαθούς, του ριζοσπαστικού και εξτρμεμιστικού, όπως τις αντιλαμβάνεται ο κύριος Μπράμπεκ της Nestle, να μην απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.

     Κλείνουμε την ενότητα με μία αποτίμηση των επιτευγμάτων του νεοφιλελευθερισμού σε σχέση με το πολυτιμότερο φυσικό αγαθό. Περισσότεροι από 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι στερούνται πρόσβασης σε πόσιμο νερό, 2,8 δισεκατομμύρια ζουν σε περιοχές με μεγάλη έλλειψη νερού, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί στα 3,9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030. Όλα τα παραπάνω εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται «απελευθέρωση αναπτυξιακών δυνατοτήτων», «πρόοδος», «απαλλαγή από παθογένειες του παρελθόντος» κλπ. Αναρωτιόμαστε αν ο ίδιος ο Όργουελ θα είχε συλλάβει μία τόσο ιδανική χρήση της «διπλής ομιλίας» του.

-Γ. Η περίπτωση των αυτοκτονιών και των ψυχοσωματικών παθήσεων ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης.

     Ανοίγουμε την ενότητα με το ζήτημα των αυτοκτονιών. Διευκρινίζουμε εξ’ αρχής πως οι όποιοι σχετικοί αριθμοί αδυνατούν να εκφράσουν τις πραγματικές συνέπειες της νεοφιλελεύθερης επίθεσης στην ελληνική κοινωνία.  Όπως επισημαίνει ο Β. Κονταξάκης, καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε μία αυτοκτονία αντιστοιχούν είκοσι απόπειρες. Εξάλλου, πολλές αυτοκτονίες καταγράφονται από τα δημόσια νοσοκομεία ως δηλητηριάσεις, ανακοπές, ατυχήματα κλπ. Σύμφωνα με τον Ντέηβιντ Στάκλερ της Οξφόρδης, οι αυτοκτονίες δεν συνιστούν παρά την κορυφή του παγόβουνου σε μία Ευρώπη και Αμερική με γενικευμένη κρίση ψυχικής υγείας. Με άλλα λόγια, οι αυτοκτονίες δεν θεωρούνται αντιπροσωπευτικές των πραγματικών διαστάσεων της κρίσης. Αξίζει ωστόσο να τις εξετάσουμε ως την πλέον τραγική συνέπειά της.

     Από το 2009 μέχρι σήμερα οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί κατά 44%. Η ΕΛ.ΑΣ. για το διάστημα 2009-2012 καταγράφει 3.124 περιπτώσεις, την ώρα που η ΕΛ.ΣΤΑΤ. δίνει μόλις 1.245. Η μία αυτοκτονία/ημέρα του 2009 μετατράπηκε σε δύο το 2010. Το ίδιο έτος, μόνο στην Κρήτη, 9 επιχειρηματίες έδωσαν τέλος στην ζωή τους λόγω οικονομικών προβλημάτων. Η πλειονότητα των καταγεγραμμένων περιστατικών αφορά άνδρες 35-50 ετών. Μάλιστα οι άνδρες εμφανίζουν τετραπλάσια ποσοστά στην σχετική λίστα, στοιχείο που εξηγείται από τον κοινωνικό ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν. Την ώρα που πολιτικοί και ΜΜΕ προσπαθούν να νομιμοποιήσουν βάναυσες αντικοινωνικές πολιτικές και κλείνουν τα μάτια μπροστά στην δραματική αύξηση των αυτοκτονιών, με το επιχείρημα πως μία τέτοια αύξηση δεν συνδέεται αιτιωδώς με την νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση, μία σειρά ερευνών σε βάθος δεκαετιών και σε δείγμα δεκάδων χωρών έρχεται να τους διαψεύσει πανηγυρικά.

     Οι Paul Lazarsfeld και Marie Jahoda υπήρξαν οι πρώτοι ερευνητές που εξέτασαν, επί 1932, τις ψυχοφθόρες και καταστροφικές συνέπειες της ανεργίας. Σημείο- σταθμό αποτελεί και η έρευνα του Brenner, επί 1977, που διαπιστώνει ότι για κάθε 1% αύξηση της ανεργίας παρατηρείται άνοδος των αυτοκτονιών κατά 4,1%, των εγκλεισμών σε ψυχιατρεία κατά 3,3%, των δολοφονιών κατά 4%, των θανάτων λόγω αλκοολισμού κατά 1,9% και του γενικού δείκτη θνησιμότητας κατά 1,8%. Άλλα αμερικανική έρευνα συμπεραίνει πως αύξηση της ανεργίας κατά 1% συνεπάγεται 37.000 περισσότερους θανάτους τα επόμενα έξι χρόνια, με παράλληλο υπερδιπλασιασμό των εγκλεισμών και των φυλακίσεων. Το 2006, μελέτη επιδημιολόγων του Yale διαπίστωσε θετική σχέση μεταξύ απολύσεων και κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Λίγο αργότερα, το πανεπιστήμιο του Albany της Νέας Υόρκης θα συμπεράνει ανεπιφύλακτα πως παρόμοιες συνθήκες όχι μόνο προκαλούν έξαρση των ψυχικών ασθενειών αλλά μειώνουν εν γένει το προσδόκιμο ζωής. Στην Ιρλανδία της οικονομικής κρίσης υπολογίζεται πως η ανεργία αύξησε κατά 70% τον κίνδυνο αυτοκτονιών, ακόμη και σε ανθρώπους χωρίς ιστορικό ψυχικού νόσου, ενώ παρατηρήθηκε κατακόρυφη άνοδος και στην ζήτηση αντικαταθλιπτικών. Σύμφωνα δε με έκθεση του ΟΟΣΑ (2009), η κρίση έχει επιφέρει έξαρση του αλκοολισμού, του άγχους και της ανασφάλειας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

     Στην Ελλάδα της μνημονιακής εποχής, ο Ν. Κανάκης, πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου, ομολογεί πως «αντιμετωπίζουμε το κέντρο της Αθήνας σαν να βρίσκεται σε ανθρωπιστική κρίση. Έχουμε όλα τα χαρακτηριστικά: πείνα, άστεγοι, έλλειψη φαρμάκων και γιατρών. Δεν έχει διαφορά από τον Τρίτο Κόσμο. Και εμείς (οι Γιατροί του Κόσμου) βλέπουμε τους πιο φτωχούς των φτωχών». Ο Π. Παπανικολάου, νευροχειρουργός, επισημαίνει πως σε χώρες που δέχθηκαν την επίσκεψη του ΔΝΤ και τις σωτήριες πολιτικές του , το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε κατά 5-10 χρόνια.

     Η εικόνα της ψυχικής υγείας του ελληνικού πληθυσμού εμφανίζεται απελπιστική. Σύμφωνα με σχετική μελέτη του Μιχάλη Μοδιανού, ομότιμου καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταξύ 2006 και 2011 αυξήθηκε κατά 35% η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών και κατά 185% οι απόπειρες αυτοκτονίας. Επιδημιολογικές μελέτες του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ) σε πανελλήνιο δείγμα, διαπιστώνουν αύξηση της κατάθλιψης από 3,3% το 2008 σε 8,2% το 2011. Άλλη έρευνα εκτιμά το σχετικό ποσοστό σε 12,3% για το 2013, με την αύξηση να αγγίζει το 272% από την επιβολή του πρώτου μνημονίου. Η «Εταιρία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας» σε δείγμα 900 ατόμων στην Εύβοια διαπίστωσε πως το 1/3 των ανέργων πάσχει από κατάθλιψη και το 1/5 εξ’ αυτών εκδηλώνει αυτοκτονικές τάσεις.

     Συγκεντρώνοντας τα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών, παρατηρούμε δημιουργία αυτοενοχικών συναισθημάτων, απογοήτευση, αποστράτευση από συλλογικές προσπάθειες, παθητικότητα, αυτοπεριορισμό, απώλεια συναισθημάτων αλληλεγγύης και της ταυτότητας ως μέλους συγκεκριμένης ομάδας.

-Ανεργία και υποβάθμιση της εργασίας.

     Έχουμε ήδη υπογραμμίσει πως η απορρύθμιση εργασιακών κανόνων περιλαμβάνεται, μαζί με τις ιδιωτικοποιήσεις και τις περικοπές κοινωνικών δαπανών, στο ιερό τρίπτυχο του νεοφιλελευθερισμού. Η νεοφιλελεύθερη ολοκλήρωση, στην προσπάθεια για συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λιγοστών πολυεθνικών, απαιτεί την υποχώρηση του εργατικού κινήματος. Ανεργία, ανασφάλιστη εργασία, καταπάτηση εργασιακών κεκτημένων, μειώσεις μισθών, υποχώρηση δικαιωμάτων, περικοπές επιδομάτων, υποβάθμιση των εργασιακών συνθηκών και δαιμονοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης είναι μερικές μόνο από τις μορφές επίθεσης του υπερσυγκεντρωτικού κεφαλαίου σε βάρος ενός εργατικού κινήματος διαρκώς υποβαθμιζόμενου.