Ιστορικά 1. Αλεξάνδρα Αποστολάκη. Απαγορεύσεις ή εγκλήματα των χουντικών; Μια πρώτη, ανιχνευτική, προσέγγιση.

Ιστορικά 1. Αλεξάνδρα Αποστολάκη. Απαγορεύσεις ή εγκλήματα των χουντικών; Μια πρώτη, ανιχνευτική, προσέγγιση.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Ποινικού Κώδικα, έγκλημα είναι μία πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από τον νόμο (Π.Κ. 14). Ωστόσο, το έγκλημα, ορίζεται ποικιλοτρόπως, με βάση πάντα το τι πρεσβεύει το εκάστοτε καθεστώς και, βέβαια, πάντα σε συνάρτηση με την περίοδο και τις συνθήκες που μελετάμε. Το τι είναι έγκλημα είναι κατ’ αρχήν πολιτική απόφαση. Άλλωστε, το έγκλημα εκδηλώνεται σε όλη την κοινωνική δομή, σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας (Jock Young). Θα γίνει, λοιπόν, μία προσπάθεια προσέγγισης της έννοιας του εγκλήματος κατά την περίοδο της Χούντας 1967-1974. 

            Όπως είναι γνωστό, το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών πραγματοποιήθηκε στις 21 Απριλίου 1967, με κύρια πρόφαση τον επερχόμενο κίνδυνο της κατάληψης της εξουσίας από τους Κομμουνιστές. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε Χούντα, έννοια προερχόμενη από την ισπανική ομόλογη λέξη, η οποία έχει τη σημασία του δεσμού - της ένωσης. Το ίδιο το καθεστώς, χρησιμοποιούσε τα αρχικά ΙΔΕΑ, που σημαίνουν Ιερός Δεσμός (Χούντα) Ελλήνων Αξιωματικών. Το επίθετο «ιερός» προσδίδει μία ιερότητα στην ελληνική Χούντα, καθώς έμμεσα ή άμεσα επικαλούνταν την ορθόδοξη ελληνική θρησκεία (όπως και με το γνωστό σε όλους Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών), σε ό,τι παρανομία, προδοσία και αντιδημοκρατική συμπεριφορά πραγματοποιούσαν στην Ελλάδα. Όπως ανακοίνωναν οι ίδιοι, ο στρατός ήταν η μόνη πολιτικά ουδέτερη δύναμη, ικανή να αποτρέψει την καταστροφή, η οποία για τους ίδιους κρυβόταν πίσω από τον Κομμουνισμό. Οι στόχοι του νέου πολιτεύματος ήταν, αφενός, η ανάπλαση της κοινωνίας και η απομάκρυνση της αναρχικής αντίληψης και, αφετέρου, να ληφθούν μέτρα για την αποδυνάμωση του Κομμουνισμού, ώστε να καταστεί ακίνδυνος.

            Την επόμενη ακριβώς μέρα του πραξικοπήματος πολλές εφημερίδες δεν εκδίδουν φύλλο. Η εφημερίδα «Αυγή» απαγορεύτηκε από τη στρατιωτική χούντα, καθώς εξέφραζε διαχρονικά θέσεις υπέρ της Αριστεράς και είχε εκδοθεί, αρχικά, ως όργανο της ΕΔΑ. Η εφημερίδα «Καθημερινή», διέκοψε την έκδοσή της με πρωτοβουλία της ιδιοκτήτριάς της, Ελένης Βλάχου, παρ’ όλες τις πιέσεις που δέχθηκε από τους πραξικοπηματίες. Από νωρίς το πρωί, το ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας) μετέδιδε στρατιωτικά εμβατήρια και δημοτικά άσματα. Με συντακτική πράξη, ανεστάλησαν οι διατάξεις του Συντάγματος και ματαιώθηκαν οι εκλογές της 28^ης Μαΐου 1967. Απαγορευμένες ήταν όλες οι ταινίες της Μελίνας Μερκούρη, ενώ  όσοι άκουγαν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη θα παραπέμπονταν αυτόματα στο στρατοδικείο. Την Κυριακή 23 Απριλίου, η εφημερίδα «Το Βήμα», στο πρωτοσέλιδό της, αναφέρει: «Ωρκίσθη Κυβέρνησις Υπό τον κ. Κωνσταντίνον Κόλλιαν, Αντιπρόεδρος ο Στρατηγός Γρηγόριος Σπαντιδάκης». Ταυτόχρονα, την Τρίτη 25 Απριλίου, ο Οδυσσέας Αγγελής, σπεύδει να αναγγείλει στον λαό τις απαγορεύσεις των στρατιωτικών, δημοσιεύοντάς τες και σε διάφορες εφημερίδες, όπως «Το Βήμα».

 «Απεφασίσαμεν και Διατάσσομεν: Απαγορεύομεν

1) Τας εν υπαίθρω συγκεντρώσεις πλέον των πέντε ατόμων.

2) Τας εν κλειστώ χώρω συγκεντρώσεις πλην των δημοσίων θεαμάτων.

3) Την καθ’ οιονδήποτε τρόπον άσκησιν αντεθνικής προπαγάνδας, ως και την ανακοίνωσιν ή δημοσίευσιν καθ’ οιονδήποτε τρόπον πληροφοριών δυναμένων να φέρουσιν ανησυχίαν ή φόβον εις τους πολίτας και να διαταράξουσι την δημόσιαν τάξιν οπωσδήποτε.

4) Την οπλοφορίαν και την κατοχήν υπό ιδιωτών όπλων παντός είδους συμπεριλαμβανομένων και των κυνηγετικών, πυρομαχικών, εκρηκτικών υλών, παντός είδους πυροτεχνημάτων, εγχειριδίων (στιλέτων), σιδηρών γρόνθων και παντός είδους παρεμφερούς οργάνου, ως και την κατασκευήν και χρήσιν τούτων άνευ ειδικής αδείας της οικίας Στρατιωτικής ή Αστυνομικής Αρχής.

5) Την προσωρινήν περίθαλψη κατ οίκον προσώπων μη ενοικούντων μετά της οικογενείας, ήτις παρέχει την περίθαλψην, εάν τούτο δηλωθή εντός δύο ωρών εις την οικίαν Αστυνομική Αρχήν.

6) Την κατοχήν, εγκατάσταση και λειτουργία ερασιτεχνικών ραδιοφωνικών σταθμών. Καλούνται άπαντες οι κάτοχοι ραδιοφωνικών, ερασιτεχνικών πομπών όπως: παύουν την λειτουργίαν των πάραυτα και δηλώσουν την κατοχήν των συσκευών των εις την πλησιεστέραν Αστυνομική Αρχήν εντός 24 ωρών.

7) Την απόκρυψιν και ανατίμισιν τροφίμων και παντός αγαθού εξυπηρετούντος τας βιοτικάς ανάγκας του κοινού ή την προς τον σκοπόν τούτον συγκέντρωσιν αυτών παρ’ οιουδήποτε

8) Την θήραν. Αι εκδοθείσαι μέχρι τούδε άδειαι θήρας ακυρούνται.

Οι παραβάται της παρούσης θα παραπέμπωνται εις το έκτακτον Στρατοδικείον και θα τιμωρούνται συμφώνως προς τα διατάξεις του περί καταστάσεως πολιορκίας νόμου».

Επιπλέον, στην εγκύκλιό τους, που δημοσιεύτηκε την ίδια ημέρα, αναφέρεται μεταξύ άλλων:

«Η Κυβέρνησις διά των προγραμματικών της δηλώσεων εξήγγειλε την λήψιν μέτρων αποσκοπούντων εις την εφαρμογήν αληθούς ευνομίας, την επαναφοράν της εσωτερικής γαλήνης, τάξεως και ησυχίας, την ηθικήν και υλικήν εξύψωσιν του κοινωνικού συνόλου και ιδιαιτέρως των αγροτών, εργατών και πενεστέρων τάξεων, την μετά πάσης στοργής αντιμετώπισιν των προβλημάτων της νεολαίας και την δημιουργίαν των καταλλήλων προϋποθέσεων διά την επάνοδο της Χώρας εις τον Κοινοβουλευτισμόν επί υγιούς βάσεως. Η Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να φέρη εις πέρας διά παντός μέσου και με ταχύν ρυθμόν την βαρείαν αποστολήν της, πατάσσουσα αμειλίκτως πάσαν αντίδρασιν οποθενδήποτε εκδηλούμενη….. Επιδιώκομεν την απολύτρωσιν των διοικουμένων εκ της φθοροποιού επιδράσεως των δημαγωγών και των ανατρεπτικών στοιχείων, την εξασφάλισιν των αναγκαίων προϋποθέσεων για να διαβιούν και να εργάζονται ούτοι ησύχως και απερισπάστως και με απόλυτον το αίσθημα της ασφάλειας και την εμπέδωσιν της εμπιστοσύνης των, ότι αποστολή μας είναι η εξασφάλισις της ευημερίας των». 

Λίγους μήνες αργότερα, αποσύρθηκαν και αρκετά λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως κομμουνιστικά ή φιλοκομμουνιστικά, μεταξύ αυτών μαρξιστικά και κομματικά βιβλία, τα αριστερά πολιτικά, οι εκδόσεις της ΕΔΑ, τα βιβλία πολιτικού ή προπαγανδιστικού περιεχομένου που εκδίδονταν στις ανατολικές χώρες και εισάγονταν στην Ελλάδα και, τέλος, τα φιλοκινεζικά.

            Την πρώτη κιόλας μέρα του πραξικοπήματος, άρχισαν οι συλλήψεις απλών πολιτών και είχαμε τα πρώτα θύματα. Τα όργανα της Χούντας δολοφονούσαν στον Ιππόδρομο, που φαίνεται να είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των αριστερών προκειμένου να σταλούν στην εξορία. Μεταξύ των δολοφονηθέντων και πρώτο θύμα των χουντικών ήταν και ο Παναγιώτης Έλης, στέλεχος της ΕΔΑ. Στο σημείο αυτό, αξίζει να εξηγήσουμε τι ήταν η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Πρόκειται για ένα ελληνικό πολιτικό κόμμα το οποίο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, αλλά και των φιλοκομμουνιστών, σοσιαλιστών και πολλών άλλων προοδευτικών ανθρώπων, που προσπαθούσαν να καλύψουν την ανάγκη για ένα αριστερό κόμμα, αφού το ΚΚΕ είχε τεθεί εκτός νόμου από την εποχή του Εμφυλίου. Ήταν, κατά κάποιο τρόπο, μία προσπάθεια ανασύστασης του παλιού ΕΑΜ, όχι όμως αποκλειστικά με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, όπως είχε γίνει τότε.  Έδρασε από το 1951 ως το 1974, διακόπτοντας τη λειτουργία του κατά την περίοδο της επταετίας. Επανήλθε μετά τη μεταπολίτευση, χωρίς όμως τη δύναμη του παρελθόντος, τότε που θεωρούταν το μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς.

            Οι Κομμουνιστές στο πρόσφατο παρελθόν είχαν δείξει πως είναι αποφασιστικοί, έτοιμοι να σκοτωθούν αλλά και να σκοτώσουν, με σκοπό να προστατεύσουν τα ιδανικά τους. Έχοντας και αυτό κατά νου οι πραξικοπηματίες αρχίζουν τις καταδιώξεις και τις απαγορεύσεις, με σκοπό την αποδυνάμωση της Αριστεράς και τη σωτηρία της χώρας από τον «άμεσο κομμουνιστικό κίνδυνο». Αυτό, όμως, που δεν υπολόγισαν είναι πως κάθε φορά που γίνεται προσπάθεια ενδυνάμωσης της καταστολής, αυξανόταν και η δύναμη της Αριστεράς. Η ζωή στην εξορία και τις φυλακές δημιουργούσε ένα συλλογικό κλίμα αλληλεγγύης, ενισχύοντας έτσι την αγωνιστική στάση. Έγιναν πολλές απεργίες πείνας και αγώνες εντός των φυλακών. Οι πραξικοπηματίες κυρίως στρέφονταν στους νέους, θεωρώντας πως υπήρχε δυνατότητα μεταστροφής, όπως και έγινε σε αρκετές περιπτώσεις λόγω φόβου. Οι παλιοί είχαν είτε προσωπικές εμπειρίες, είτε οικογενειακές, οπότε ήταν πιο εύκολο για εκείνους να παραμείνουν σταθεροί στις απόψεις τους και να υπομείνουν τις πιέσεις. Γνώριζαν πως αν δρούσαν βίαια θα έδιναν επιχειρήματα στη Χούντα, η οποία έδρασε εξ’ αρχής στο όνομα του κομμουνιστικού κινδύνου.

            Βλέπουμε, λοιπόν, πως αυτό που οι ίδιοι οι Συνταγματάρχες χαρακτηρίζουν έγκλημα είναι ό,τι έχει σχέση με τους Κομμουνιστές, τους Αριστερούς, την ΕΔΑ, δηλαδή τους αντίπαλους του καθεστώτος τους. Αυτό, τελειώνοντας, που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι πως σε διεθνές επίπεδο διανύουμε την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, με έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης. Από τη μία το μοντέλο της δημοκρατίας της Αμερικής και από την άλλη του Κομμουνισμού της Ανατολικής Ευρώπης. Ανήκοντας η Ελλάδα στο άρμα των Αμερικάνων, οι εγχώριες δυνάμεις ήθελαν πάση θυσία να την αποτρέψουν από το να γίνει μία Λαϊκή Δημοκρατία. Συνειδητοποιούμε, έτσι, πως οι Συνταγματάρχες, έχοντας κατά νου και τα παραπάνω, θεωρούν πως οι Κομμουνιστές, πρώτο, επιβουλεύονται την ελευθερία της χώρας και, δεύτερο, είναι ικανοί να καταλύσουν το αστικό καθεστώς.

            Η κατάργηση στοιχειωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων, οι φυλακίσεις, οι εξορίες και τα βασανιστήρια, οι δολοφονίες των αντιπάλων του καθεστώτος, ο πνευματικός και πολιτισμικός μεσαίωνας είναι μερικά από τα γεγονότα της Χούντας. Διότι ο σωστός χαρακτηρισμός του καθεστώτος των συνταγματαρχών είναι στρατιωτική δικτατορία.  Δεν θα μπορούσαν λοιπόν τα παραπάνω, όχι μόνο στη γενικότητα αλλά και στη λεπτομέρειά τους, με τη σειρά τους να χαρακτηριστούν ως εγκλήματα; 

Η Αλεξάνδρα Αποστολάκη είναι κοινωνιολόγος, απόφοιτη του Τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.